18.06.2017 16:39
S. S. Wigry ferst við Mýrar.
Pólska flutningaskipið S.S. Wigry var smíðað hjá Sir
Rayalton Dixon & Co Ltd í Middlesbrough í Englandi árið 1912. 1.892 brl.
1.140 ha. 3 þennslu gufuvél, smíðuð af Clark George Ltd í Sunderland á
Englandi. Smíðanúmer 567. Skipið var smíðað fyrir Denaby & Cadeby Main
Collieries Ltd í Hull á Englandi, hét S.S. Hooton. Selt 1916, Harries Bros
& Co í Swansea í Wales. Árið 1921 fær skipið nafnið S.S. Clanbrydan, sömu
eigendur. Selt 1933, Livanos Maritime Co Ltd í Chios í Grikklandi, fékk nafnið
Jenny. Selt 1937, Jenny Steamship Co í London, hét S.S. River Dart. Selt árið
1939, pólsku ríkisstjórninni (Baltic Shipping Company) fékk nafnið S.S. Wigry.
Skipið kom til Reykjavíkur í desember 1941 og réðust þá þrír Íslendingar á
skipið. Þeir voru; Bragi Kristjánsson Reykjavík, Garðar Norðfjörð Reykjavík og
Ragnar Pálsson úr Hveragerði. Hélt Wigry síðan norður til Djúpavíkur á
Ströndum, þar sem það lestaði síldarmjöl er fara átti til New York. Skipið kom
aftur til Reykjavíkur rétt fyrir jólin og lá þar á höfninni til 6 janúar 1942,
en þá um kvöldið var létt ankerum og haldið af stað vestur um haf. Wigry var í
skipalestinni ON 53, sem þýskir kafbátar réðust á hinn 10 janúar og sökktu þeir
einum þrjátíu skipum í lestinni. Ofsaveður gekk yfir stuttu eftir árásina og
urðu kafbátarnir þá frá að hverfa. Wigry hraktist undan veðrinu upp að ströndum
Íslands með hálf bilaða vél.
Wigry strandaði á Selboða við Hjörsey á Mýrum 16 janúar 1942. 24 af 27
skipverjum komust í björgunarbát en honum hvoldi fljótlega en 6 skipverjar
komust á kjöl hans en tíndu fljótlega tölunni. Bátinn rak að landi við bæinn
Syðri-Skógarnes í Hnappadalssýslu á Snæfellsnesi. Tveimur skipverjum var
bjargað af heimilisfólkinu á bænum, þeir voru, Bragi Kristjánsson háseti og
Ludwik Smolski stýrimaður á Wigry.
Í ár, 2017, eru 75 ár liðin frá þessum atburðum. 28 maí síðastliðinn var
afhjúpaður minnisvarði um þetta átakanlega sjóslys við Syðra-Skógarnes er
kostaði 25 sjómenn lífið.
S.S. Wigry. Ljósmyndari óþekktur.
Ekki verður
ófeigum í hel komið
Rætt
við Braga Kristjánsson, sem bjargaðist naumlega, þegar pólskt flutningaskip
fórst hér við land á heimstyrjaldaárunum síðari.
Þegar pólska flutningaskipið Wigry fórst við Ísland í
janúarmánuði 1942, komust aðeins tveir menn af, og það naumlega. Annar var
íslendingur, hinn Pólverji. Íslendingurinn heitir Bragi Kristjánsson, og það er
hann, sem hér er talað við. Ekki hefur Bragi haft neitt samband við hinn pólska
félaga sinn, síðan leiðir skildu, eftir að þeir höfðu bjargazt úr klóm Ægis, en
það síðasta, sem Bragi frétti, var, að Pólverjinn hafði setzt að í Kanada að
stríðinu loknu og komizt vel í álnir. Ef til vill er hann ekki lengur í lifenda
tölu, og sé svo, þá er Bragi Kristjánsson eini maðurinn í öllum heiminum, sem
kann frá þeim tiðindum að segja, sem hér eru rakin. Íslenzk fréttaþjónusta gat
lítt þessa atburðar á sínum tima, og lágu til þess ýmsar ástæður. Þannig munu
til dæmis dagblöð ekki hafa komið út um þetta leyti, sökum verkfalls, en auk
þess voru hömlur á fréttaflutningi vegna styrjaldarinnar. Með hógværð og án
allrar tilfinningasemi rekur Bragi hörmungarnar, sem gengu yfir skipverjana á
Wigry, eftir að þeir urðu að yfirgefa skip sitt og hröktust um á björgunarbát í
stórsjó og illviðri. Loks voru aðeins fjórir eftir, þá tveir, en annar þeirra
komst ekki nema í fjöruna. Hinn staulaðist heim til bæjar, hungraður, uppgefinn
og berfættur.
S.S. River Dart. Ljósmyndari óþekktur.
Þegar heimstyrjöld er í algleymingi, þegar borgir brenna og milljónir á
milljónir ofan verða mannlegri óhamingju að bráð, jafnvel þótt þeir hafi
sloppið lifandi, ja, þá þykja það kannski ekki neinar stórfréttir, þótt eitt
skip farist og tæpir þrír tugir manna láti líf sitt. Þó eru það mikil tiðindi.
Þegar mannslíf hefur einu sinni glatazt, verður aldrei framar fyrir það bætt,
það verður ekki endurheimt. Hver maður á sína ættingja, vini og vinnufélaga,
sem sakna hans sárt. Þar gildir eitt fyrir alla, hvort sem í hlut á hermaður
stríðandi þjóðar, óbreyttur borgari sem ferst í loftárás eða sjómaður, sem
drukknar hér lengst norður í hafi. Eitt af mörgum sjóslysum síðustu
heimsstyrjaldar var, þegar pólska flutningaskipið Wigry fórst hér við land í
janúar mánuði 1942. Aðeins tveir menn komust lífs af úr þessu slysi, annar
íslendingur, hinn Pólverji. Íslendingurinn, sem á þessa reynslu að baki, heitir
Bragi Kristjánsson og býr við Mýrargötuna í Reykjavik. Hann var svo vinsamlegur
að leyfa blaðamanni frá Timanum að spjalla við sig stundarkorn um daginn, og
leysti greiðlega úr fávislegum spurningum.
- Segðu mér fyrst, Bragi: Á hvaða leið voruð þið, þegar þetta slys henti? - Við
vorum á leið frá Íslandi til Bandarikjanna og sigldum í stórri skipalest. Við
munum hafa verið um það bil á miðri leið, þegar skothrið hófst á skipalestina.
Hvert skipið eftir annað var skotið niður, við fréttum seinna, að þau hefðu
verið á milli þrjátíu og fjörutíu, sem sökkt var, enda var sagt að þau skip,
sem að lokum komust til hafnar, hefðu verið svo herfilega útleikin, að annað
eins hefði varla sézt, á meðan skipalestirnar fóru hér á milli.
Hjörsey á Mýrum og Selboði sunnan hennar. (C) Landmælingar Íslands.
Að þessu sinni
björguðu veðurguðirnir nokkru, þótt það ætti raunar eftir að koma illilega
niður á okkur. Það hvessti snögglega og gerði alveg snarvitlaust veður. Þar með
var árásin um garð gengin, en við urðum viðskila við skipalestina, og jafnframt
urðum við fyrir bilun, það sprakk bullustöng í vél. Rak okkur nú fram og aftur
um hafið hátt í fjóra sólarhringa í stormi og stórsjó. Og veðrið var ekki
aðgerðalaust. Við misstum bakborðslífbát og björgunarfleka og rifum lúgusegl;
auk þessa var svo vélarbilunin. - Hvað var helzt til ráðs? - Við áttum ekki
margra kosta völ, en við vildum reyna að komast til Englands og fá þar gert við
skipið, sem orðið var mikið skemmt, víða brotið ofandekks, fyrir utan þau
stóráföll, sem ég þegar hef lýst. En nú kom það upp úr kafinu, að í Englandi
fengjum við ekki neina viðgerð, þar sem skipið var með farm fyrir íslenzka
aðila, en ekki fyrir striðsþjóðirnar, Bretar eða Bandaríkjamenn. Við urðum því
að taka þá ákvörðun að reyna að komast til Íslands. - Já, hvað voruð þið að
flytja? - Það var síldarmjöl, sem við höfðum aðallega lestað á Djúpuvík, því að
þá var síldin á þeim slóðum. Nú var alltaf verið að hringja neyðarbjöllunum,
sem þýddi, að hætta væri í nánd og allir ættu að vera við öllu búnir. Það var
því litið um svefn.
Kaþólskir prestar á Landakoti jarðsungu þá sem drukknuðu. Myndin er frá þeirri athöfn.
Bar ykkur svo í námunda við Ísland? - Já, við komum að Dyrhólaey og héldum
suður fyrir Vestmannaeyjar, fórum framhjá þeim um miðnætti. Að því er mig
minnir, var klukkan átta að morgni, þegar við sigldum fyrir Reykjanesvita og
sáum land síðast við Stafnes. Hálfum öðrum tíma seinna höfðum við tal af ensku
herskipi, sem taldi sig vera norður af Garðsskaga, en þá var komið dimmviðri og
aftur orðið rokhvasst, stormurinn, sem skall á, þegar við misstum af
skipalestinni, hafði fylgt okkur óslitið allan tímann, enda vorum við búnir að
fara langa leið. Nú var haldið inn á Faxaflóann og stefnan tekin á Reykjavík,
eftir því sem herskipið hafði gefið okkur upp. Ég átti vakt frá klukkan átta
til tólf þennan dag, sem nú fór í hönd, en klukkan tíu var sjórokið orðið svo
mikið, að við greindum varla frammastrið. Við ætluðum nú að mæla dýpið, en
dýptarmælirinn var á hjóli aftan á "hekkinu". Og nú vildi ekki betur til
en svo, að vírinn slitnaði, og vorum við dýptarmælislausir eftir það. Þar sem
ég var á vakt, fór ég upp í brú, en varð það á að reka mig á áttavitann, því að
skipið valt mikið. Við þetta fékk ég svo mikinn rafstraum í mig, að ég hentist
til. Þetta gat ekki þýtt nema eitt: Áttavitinn hlaut að bila í öllum veltingnum
og ólátunum, og var nú farinn að leiða út rafmagn svona hressilega. Það var því
auðséð, að ekki yrði mikið á hann að treysta það sem eftir væri leiðarinnar.
Bragi Kristjánsson 18 ára gamall árið 1942.
Þar kom, að við sáum ljós, sem við töldum að vera myndu í landi. Fyrsti
stýrimaður bað mig þá að fara upp á stýrishúsið og vita, hvort ég þekkti ekki
annað hvort ljósin eða umhverfi þeirra, því að hér átti ég að vera sæmilega
kunnugur, ef við værum einhvers staðar í Faxaflóanum. Þegar ég kom þarna upp,
sá ég stórt grunnbrot framundan, og skildi strax, að nú reið á að hafa snör
handtök. Ég kallaði því niður: Stöðvið! Fulla ferð aftur á bak! En þetta var of
seint. Skipið hentist til og byrjaði að hallast á bakborða. Mennirnir þustu
allir upp á dekk. Ég hitti þar Garðar Norðfjörð og sá, að hann var með stærðar
sár á enninu. Sagðist hann hafa henzt til og fengið sárið, þegar skipið tók
niðri. Nú var farið að reyna að ná niður þessum eina lífbát, sem við áttum
eftir, en það gekk erfiðlega. Ég vann að þessu ásamt einum félaga mínum, en mér
gekk verr en honum, því að kaðallinn var eitthvað flæktur í blökkinni. Allt í
einu heyrði ég að kokkurinn kallaði til mín: Passaðu á þér hendurnar! Ég lét ekki
segja mér það tvisvar, og í sama bili kom kjötöxi kokksins fljúgandi, beint á
kaðalinn, hjó hann í sundur og klauf blökkina. Ég ætlaði varla að trua mínum
eigin augum, svo mjög undraðist ég leikni mannsins, og mér varð á að hugsa, að
hann hlyti að hafa talsverða æfingu í því að kasta vopni.
Ludwik Smolski stýrimaður á Wigry.
Um leið og báturinn
datt niður, hallaðist skipið ennþá meira en það hafði áður gert, og sat nú
báturinn á skipshliðinni, eins og á þurru landi, að því undan skildu þó, að
sjór gekk í sifellu yfir skipið. Sumir mennirnir hrukku fyrir borð, en flestir
komust upp á skipssíðuna aftur. Við settum nú bátinn á flot, en þegar við vorum
komnir í hann, vildi skipsstjórinn ekki koma til okkar, en sagði sem auðvitað
var líka rétt, að við yrðum að freista þess að ná þeim mönnum, sem enn voru í
sjónum í kringum skipið, þótt við sæjum þá ekki, því að nú var komið myrkur og
auk þess mikið hafrót. En þegar skipsstjóri neitaði að koma í bátinn, gerði
kokkurinn slíkt hið sama. Þeir voru nákunnugir og hafa víst verið búnir að
sigla lengi saman. - Fóruð þið ekki að reyna að bjarga mönnum úr sjónum? - Jú,
við lögðum okkur alla fram til þess, og náðum þó aldrei nema tveimur, annar
þeirra var Garðar Norðfjörð, og mátti hann þá heita meðvitundarlaus, enda dó
hann í bátnum hjá okkur nóttina eftir. Við ætluðum svo að róa að skipinu aftur,
en komumst það ekki fyrir brimi og óveðri. Við heyrðum köll og óp, og hafa það
sjálfsagt verið skipstjóri og kokkurinn að reyna að ná til okkar, en þarna
skildi leiðir.
Bragi við minnisvarðann í Fossvogi sem var afhjúpaður 8 september 1961. (C) Tíminn.
Við vorum í raun og veru alveg bjargarlausir og gátum ekkert gert, því við
höfðum ekki annað en árar, og áttum fullt í fangi með að halda bátnum ofan sjávar.
Við reyndum að halda honum upp í veðrið, svo að hann fyllti ekki, og rerum
þannig alla nóttina. Það var verið að skiptast á um að ausa og róa, bæði til
þess að halda á sér hita og líka vegna þreytunnar. Kuldi hefur auðvitað sótt á
ykkur? - Já. Þetta var um hávetur, stormur og sjórok og gekk á með dimmum
hríðaréljum. Svona vorum við á reki alla nóttina. Í birtingu um morguninn sáum
við fjöll, sem við áttuðum okkur ekki á í fyrstu, en sáum svo, að myndi vera
Snæfellsnes. En hvar vorum við við nesið? Það vissum við ekki. Allt í einu sáum
við fjörð, og þá lyftist heldur á okkur brúnin, en þó var hér sá galli á, að
það braut svo mikið fyrir fjarðarminninu, að ekki leit út fyrir annað en hann
væri alveg lokaður. Þó sáum við að geil kom í brimið og renndum okkur strax í
hana. En um leið og við komum í geilina, sem virtist geta orðið lífgjafi okkar,
"braut saman" aftur. Bátnum hvolfdi ekki, en sjórinn spændist inn í hann
framan frá og aftur úr og fyllti hann á augabragði. Rétt á eftir valt hann á
hliðina. Auðvitað fórum við allir í sjóinn. Sumir urðu undir bátnum, en aðrir
köstuðust frá. Flestir, ef ekki allir, voru vel syndir, og margir syntu að
bátnum og tókst að rétta hann við. Siðan ætluðu þeir að reyna að ausa, en
aðstæður voru næstum eins og þær gátu verið verstar, og þeir veltu bátnum yfir
sig aftur, þegar þeir voru að reyna að ausa hann. Þeir, sem undir bátnum lentu,
held ég að hafi drukknað þarna strax.
Bragi fyrir utan heimili sitt á Mýrargötu í Reykjavík í ágúst 1974. (C) Tíminn, Róbert.
Nú var ekki framar gerð nein tilraun til
þess að rétta bátinn, heldur syntum við að honum og skriðum upp á hann. Þar var
þó aldrei friður til lengdar, því að brimið var svo mikið, að það var alltaf að
skola okkur út af bátnum, en það var þó miklu hættuminna en að lenda undir
honum, enda náðum við bátnum alltaf aftur og tókst að skriða upp á hann. Á
þessu gekk lengi.
Eftir þetta held ég að félagar minir hafi ekki drukknað, heldur dofnað upp og
dáið úr kulda. Smám saman urðu þeir svo máttfarnir, að þeir náðu ekki að skríða
upp á bátinn, eða berjast við ölduna, og svo rak þá frá bátnum, unz þeir hurfu
okkur í löðrið. - Voruð þið allir í lífbeltum? - Já, það vorum við, en sum
þeirra voru nú orðin léleg. Þó nægðu þau, ásamt sundkunnáttu okkar, til þess að
við flutum ágætlega í sjónum. Mér er minnisstæður lítill félagi minn, kátur og
skemmtilegur fjörkálfur. Það var messadrengurinn. Ég tók allt í einu eftir því,
að hann var farið að reka frá bátnum, og reyndi að synda til hans og ná honum
upp á bátinn til okkar.
Minnisvarðinn í Fossvogskirkjugarði um þá 25 skipverja sem fórust með Wigry.
En ég komst ekki langt. Það gerði ekki betur en ég næði
bátnum aftur, svo þrekaður var ég orðinn. Þó að drengurinn væri ekki kominn
ýkjalangt í burtu, þá vantaði mikið á að ég hefði náð þangað sem hann var, hvað
þá að ég hefði komizt með hann að bátnum. Það síðasta, sem ég sá til hans, var
að hann lyfti upp hendinni í kveðjuskyni. Ég held, að hann hafi verið orðinn
dofinn af kulda og þreytu. - Voru menn æðrulausir í þessu dauðastríði? - Já,
annað er ekki hægt að segja. Áuðvitað var öllum ljóst, hvað þarna var að
gerast, en það var eins og rósemi manna yrði þeim mun meiri, sem lífshættan
varð augljósari. - Færðust þið ekki smám saman nær landinu? - Jú að visu,
bátinn rak mikið, þótt á hvolfi væri, en hann rak ekki beint til lands, heldur
skáhallt fram með landinu. Alltaf vorum við að kastast út af honum og að klóra
okkur upp aftur, og það held ég nú að hafi haldið í okkur lífinu, þrátt fyrir
allt, því að við stirðnuðum þó ekki alveg á meðan. Einu sinni rak okkur framhjá
smáeyju, og við vorum komnir á fremsta hlunn með að synda þar að landi, því við
fórum svo nálægt eynni, en ef við hefðum gert það, hefði enginn orðið til
frásagnar um þetta slys. Eftir því sem okkur var sagt síðar, var aldrei farið
út í þessa eyju, nema stöku sinnum um hásumarið, og það var talið útilokað, að
sézt hefði eða heyrzt til okkar, þótt við hefðum reynt að gera vart við okkur
þar.
Líkan af Wigry afhjúpað í Sjómannasafninu Víkinni í Reykjavík 10 júní s.l. Formaður félags Pólverja á Íslandi og sendiherra Póllands á Íslandi gerðu það með sóma. (C) Þórhallur S Gjöveraa.
Nú um síðir vorum við komnir upp að fjöru, og enn voru allmargir eftir lifandi
á bátnum, sem flaut þarna á hvolfi. Einn þeirra var Ragnar Pálsson, ágætur
félagi og góðvinur minn. Þegar við vorum komnir svona nærri landinu, varð
Ragnari að orði við mig: Ég ætla fljótlega að skrifa grein um þessa sjóferð okkar
og birta hana í Vikunni. Það leizt mér vel á, og tók glaðlega undir þá
ákvörðun, en ég sá, að Ragnari var orðið mjög kalt, enda var hann ekki
skjóllega klæddur, aðeins í rykfrakka utan yfir vinnufötum sínum. Allt í einu
sýndist mér hann eitthvað skrýtinn, svo að ég ýtti við honum og spurði, hvort
hann myndi ekki eftir greininni, sem hann ætlaði að skrifa. En þá tók ég eftir
þvi, að augu hans voru brostin. Hann hafði dofnað upp og dáið án þess að vita
af þvi. - Hvað voru það svo margir, sem að landi komust? - Við vorum fjórir,
sem komumst í fjöruna.
S.S. Wigry. Líkan. (C) Þórhallur S Gjöveraa. 10 júní 2017.
En landtakan var ekki sem ákjósanlegust, því að fjaran
var stórgrýtt og brimskafl fyrir framan. Við ákváðum, að við skyldum sleppa
bátnum, áður en við kæmum alveg upp í fjörugrjótið, því það gæti stafað hætta
af því að vera þá of nálægt honum. Þetta gerðu líka bæði stýrimaðurinn og ég,
en hinir tveir héldu áfram að halda sér í bátinn, og þar með veltust þeir með
honum upp í grjótið, og hafa liklega lent undir honum. Við sáum þá að minnsta
kosti ekki aftur. - En syntuð þið tveir upp í fjöruna? - Já. Ég klöngraðist á
undan upp í urðina, en var í meira lagi valtur á fótunum. Þegar ég var að synda
í áttina að messadrengnum fyrr um daginn, fóru bæði stigvélin af mér, og í raun
og veru var það bara gott, en ullarsokkarnir, sem ég var í, fylgdu stlgvélunum,
og það var öllu lakara, ekki sízt nú. Við veltumst nú þarna um í urðinni, ég og
stýrimaðurinn: einu sinni eða tvisvar náði ég til hans og gat dregið hann til
mín. Siðan stóð ég upp, en svo var ég aumur orðinn, að þegar ég stóð upp,
skellti aldan mér í hvert skipti sem hún náði í fæturna á mér, þótt vatnið tæki
mér ekki nema í hné.
S.S. Wigry. Líkan. (C) Þórhallur S Gjöveraa. 10 júní 2017.
Um síðir vorum við báðir komnir alveg á þurrt undan sjó, en ekki var nú sopið
kálið, því að nú var upp brattan sandbakka að fara. Ég veit ekkert, hvernig mér
tókst að klöngrast upp bakkann og áleiðis heim að bæ, sem við vorum áður búnir
að sjá að var þarna á ströndinni, skammt frá sjónum. Ég var víst um það bil
klukkutíma að ganga þennan spöl heim að bænum, sem þó er ekki nema smáspölur.
Ég var alltaf að reka berar tærnar í frosnar og snjóugar þúfur, en ég fann
ekkert til, vissi varla, að ég hefði neinar tær en aftur á móti sá ég landið
koma í bylgjum á móti mér. Það var undarleg tilfinning og síður en svo þægileg.
Þegar ég kom heim að bænum, sá ég menn úti á túni, og held ég helzt, að þeir
hafi eitthvað verið að bjástra við hesta. En ég gaf mig ekkert að þeim, en
einblíndi á bæjardyrnar. Þegar ég loks stóð á hlaðinu, barði ég að dyrum, eins
og fínn maður, og kona kom til dyra. Henni brá, þegar hún sá mig standa þarna,
berfættan, sjóhraktan og sjálfsagt í meira lagi torkennilegan útlits. Ég sagði
henni, að ég væri skipreika sjómaður (eins og hún sjálfsagt hefur séð). Ég
sagði líka, að félagi minn væri niðri í fjöru lifandi, en annars hefðu allir
drukknað. Þegar konan heyrði þessi tíðindi, þaut hún framhjá mér og út á tún,
en ég stóð eftir og horfði á eftir henni. Svo varð mér litið inn eftir bæjarganginum
og sá þá alla leið inn í búr, þar sem matur stóð á hillum.
S.S. Wigry. Líkan. (C) Þórhallur S Gjöveraa. 10 júní 2017.
Þá fyrst fann ég að
ég var svangur. - Hvað var þá langt frá því að þú hafðir bragðað mat? - Þegar
við, félagarnir tveir, sem af komumst, náðum loks landi í fjörunni, var fullur
sólarhringur liðinn frá því við fórum í björgunarbátinn. Allan þann tíma höfðum
við verið að hrekjast um, ýmist í bátnum eða á kili hans, holdvotir og
matarlausir. Þegar konan kom aftur heim, vildi hún styðja mig í rúmið, en ég þóttist
geta komizt þetta hjálparlaust. Seinna var mér sagt, að þegar ég hefði komið að
rúminu, hefði ég dottið yfir það þversum, steinsofandi. Þar svaf ég, þangað til
læknirinn í Stykkishólmi kom til mín. - En hvað um félaga þinn? - Hann var
sóttur og studdur á hesti heim að bæ. - Hvaða bær var þetta sem þið komuð að? -
Það var Syðra-Skógarnes í Miklaholtshreppi í Hnappadalssýslu. - Kól ykkur ekki
til skemmda í þessu volki? - Nei, við sluppum furðuvel við það. Ég var alveg ókalinn
á fótum, og hefur það líklega verið vatninu að þakka, en félagi minn,
stýrimaðurinn, fékk sár á hnén. Þau stöfuðu af því, að hann kraup alltaf og
hélt sér fast þegar ólögin riðu yfir bátinn, í stað þess að láta undan. Hann
nuddaðist mikið á hnjánum og lá lengi í sárum eftir þetta.
S.S. Wigry. Líkan. (C) Þórhallur S Gjöveraa. 10 júní 2017.
Daginn eftir að við komum að Skógarnesi, fór líkin að reka, um miðjan dag voru
þau orðin ellefu. Þá var ég beðinn að koma út og þekkja félaga mína. Það var
óhugnanlegt verk, því að mörg likanna höfðu lent utan í klettum og voru illa
farin. - Hvernig komust þið svo frá Skógarnesi og til Reykjavíkur? - Þá var
setulið í Borgarnesi eins og víðast hvar annars staðar á landinu. Þaðan komu
hermenn og sóttu okkur, bæði þessa tvo, sem enn voru á lifi, og þau sem þegar
voru fundin. Vorum við félagar, svo látnir sem lifandi, fluttir á herbílum
niður í Borgarnes. Þar var þá kominn bráðabirgðaspítali í staðinn fyrir þann,
sem áður var, en hann hafði fokið í sama óveðrinu, sem við höfðum verið að
berjast við undanfarna sólarhringa. Í Borgarnesi vorum við rúman sólarhring, en
fórum þá með gamla Laxfossi til Reykjavíkur. Það var farið með okkur eins og
höfðingja og við látnir vera niðri í farþegarými, sem að visu var hvorki stórt
né mikið í gamla Laxfossi. En þannig voru nú við- brögðin hjá okkur, að þegar
skipið skipti um skrúfu og rykktist ofurlitið til af þeim sökum, þá sögðum við
báðir í einu: Nú hefur hann tekið niðri. Það var sú skýring, sem okkur datt
fyrst í hug. - Hversu fjölmenn var áhöfn skipsins í upphafi? - Við vorum
tuttugu og níu, og vorum af tólf þjóðernum. Yfirmenn allir voru pólskir, en
hinir úr ýmsum áttum. Kyndarinn okkar var gamall Egypti. Hann hafði svo gaman
af rottunum, sem talsvert var af um borð, að honum tókst að láta þær éta korn
úr lófa sínum. En þegar við vorum lagðir af stað frá Reykjavík í siðasta sinn,
sást ekki ein einasta rotta í skipinu. Við horfðum á kyndarann okkar gá alls
staðar niðri og rétta fram korn í lófa sínum, eins og við höfðum svo oft séð
hann gera áður, en nú bar það engan árangur. Þetta er undarlegt, og sjálfsagt
finnst einhverjum það ótrúlegt, en satt er það engu að síður. - Var ekki kvíði
í þér við að fara á sjó eftir þetta? - Nei. Ég tolldi í landi eitthvað tvo eða
þrjá mánuði, en fór svo á tundurduflaveiðar á gamla Þór. Á honum var ég allt
næsta sumar og fram á vetur. - Stundar þú sjóinn ennþá? - Nei. Fyrir fjórum
árum fór dælan í mér, hjartað, eitthvað að kvarta, og þá var sjálfgert að fara
í land. Þó er ég ekki alveg laus úr tengslum við skip. Ég er fæddur og uppalinn
hérna við höfnina, svo það er ekki neitt ýkja auðvelt að slíta sig alveg frá
fortiðinni. Jú, ég er að gera mér það til dundurs að vaka um borð í skipum. Þau
hafa flest vaktmenn um nætur, og það getur verið tilvalin vinna fyrir menn eins
og mig.
Syðra-Skógarnes í Miklaholtshreppi á Snæfellsnesi. (C) Mats Wibe Lund.
- Sækir ekki að þér óhugur, þegar þú hugsar til þessa hörmulega slyss, sem
grandaði nærri öllum félögum þínum og hafði næstum hremmt þig með? Ekki óhugur, nei, en ég finn til saknaðar og
sorgar. Það er óhjákvæmilegt að maður sakni góðra drengja og félaga, ekki sízt
eftir að hafa með eigin augum horft á þá tínast í hafið, einn og einn, svo að
segja fyrir framan tærnar á sér. Það, sem mér finnst einna undarlegast við
þetta allt, er, að nóttina eftir að ég kom hingað heim til foreldra minna,
dreymdi mig alla þá, sem látizt höfðu, hvern einn og einasta, og mér fannst
þeim öllum líða svo einkennilega vel, og miklu betur en nokkru sinni fyrr. Á þessum
draumi kann ég ekki neina skýringu, ef til vill hefur hann aðeins stafað frá
sjálfum mér. Ég veit það ekki, en svona var það.
Tíminn. 24 ágúst 1974.
Wigry
strandaði á Selskeri
Föstudaginn 8. september 1961 fór fram athöfn í
Fossvogskirkjugarði í Reykjavík, til minningar um sjómenn þá, sem fórust með
pólska flutningaskipinu Wigry fyrir Mýrum í janúar 1942. Við það tækifæri var
afhjúpaður minnisvarði á grafreit pólsku sjómannanna. Frá þessari athöfn er
sagt í Reykjavíkurblöðunum, og í Tímanum 7. sept. og Morgunblaðinu 9. sept. eru
frásagnir af sjóslysi þessu og tildrögum þess. Vegna rangra frásagna af
strandstað skipsins, vil ég greina frá því, sem réttara er varðandi þetta
sjóslys. Árið 1942 hef ég skráð hjá mér eftirfarandi atriði varðandi þetta
skipsstrand: 16. janúar 1942 gekk yfir eitt mesta afspyrnu-sunnanveður. Hér í
Hjörsey var innan við 100 metra skyggni vegna sædrifs, þegar hvassast var.
Hélzt veðrið fram í myrkur, klukkan 9 um kvöldið lægði veðrið niður í ca. 8
vindstig. Sáum við þá siglingaljós á skipi suðvestur frá eynni í stefnu á
Selboða. Siglingaljósin hurfu eftir fjórðung stundar. Sáum við þá lítið hvítt
ljós berast undan vindi, reiknuðum með, að menn hefðu komizt í skipsbát.
Símasambandslaust var til Reykjavíkur. Yfirmönnum varnarliðsins í Borgarnesi
var tilkynnt sjóslys, og að líkur bentu til að áhöfnin hefði komizt í bát, sem
ræki í stefnu á innanvert Snæfellsnes. Morguninn eftir voru menn komnir frá varnarliðinu
að Hjörseyjarsundi. Daginn eftir rak úr skipinu í Hjörsey: Timbur, fatnaður,
merkjaflögg, pólski fáninn. Næstu daga rak síldarmjölspoka í hundraðatali. 4.
febrúar fórum við út að Selboða á litlum árabát. Sáum fyrir skipssíðu, sem
braut á. Tvær bómur, fastar í vírum, flutu við flakið, ca. 20-26 feta Iangar.
Flakið er ca. 150-200 metra norður frá Selboða, á svonefnd um boðatöglum.
Selboði er uppúr um fjöru allt að 2 metra. 7 faðma dýpi er um fjöru við
flakið. Skip hefur ekki áður strandað á
þessum stað. Frásögn þessa sendi ég Slysavarnafélagi Íslands fyrir árslok 1942.
Hvort hún hefur glatazt, get ég ekki sagt um, því að árbók SVFÍ frá því ári hef
ég ekki við höndina. En Wigry fórst á Selboða við Hjörsey milli kl. 9 og 10 að
kvöldi hins 16. janúar 1942, en ekki við Skógarnes á Snæfellsnesi.
20. sept. 1961, Hjörtur Þórðarson frá Hjörsey.
Tíminn. 28 september 1961.
Afhjúpuðu
minnisvarða um mannskætt sjóslys
Fyrir 75 árum sökk pólska gufuskipið Wigry skammt úti fyrir
Mýrum. Tveir skipverjar lifðu af en hálfur þriðji tugur fórst. Sýning um skipið
og slysið verður opnuð í Sjóminjasafninu í næsta mánuði. Barn bjargvættar
stefnir á að vera við opnun sýningarinnar.
Á fimmta tug manns var í gær viðstaddur þegar minnisvarði um pólska
flutningaskipið SS Wigry var afhjúpaður við Syðra-Skóganes á Snæfellsnesi í
gær. Skipið fórst út af Mýrum þann 15. janúar 1942 en aðeins tveir skipverjar,
af 27 manna áhöfn, komust lífs af. Við athöfnina í gær var 25 rósum fleytt
út í sjó til að minnast þeirra sem fórust. "Við vorum heppin. Rúta lagði af
stað frá Reykjavík í rigningu en á leiðinni byrjaði sólin að skína," segir
Witek Bogdanski, formaður Samtaka Pólverja á Íslandi. Wigry lagði af stað frá
Reykjavík í ársbyrjun 1942 ásamt þremur öðrum skipum. Stefnan var tekin á New
York. Skömmu eftir að þau höfðu lagt í hann leit allt út fyrir aftakaveður og
tekin var ákvörðun um að snúa við. Skipið komst ekki klakklaust undan því það
sökk ekki langt frá þeim stað sem franska ransóknarskipið Porquoi-Pas?
strandaði árið 1936.
Minnisvarði um skipverjanna 25 sem fórust með Wigry 16 janúar 1942 var afhjúpaður í landi Syðra-Skógarness 28 maí síðastliðinn. (C) Iwona Bergiel.
Af 27 skipverjum komust 24 í björgunarbát skipsins en
honum hvolfdi. Sex manns náðu að klifra upp á kjöl skipsins og héngu þar
klukkustundum saman. Eftir að tveir þeirra örmögnuðust afréðu hinir fjórir að
reyna að synda í land. Af þeim komust tveir í land. "Annar þeirra, Bragi
Kristjánsson, sem þá var átján ára, skreið rúman kílómetra að bænum
Syðra-Skógarnesi og sagði bóndanum þar, Kristjáni Kristjánssyni, hvað hafði gerst.
Hann reið af stað og bjargaði hinum manninum úr fjörunni," segir Witek. Hinn
eftirlifandinn hét Ludwik Smolski og var stýrimaður á skipinu. Meðal gesta í
gær var sendiherra Póllands á Íslandi, Lech Mastalerz, en hann flutti stutt
ávarp. Unnið hafði verið að því að afkomendur eftirlifenda og dóttir bóndans á
Syðra-Skóganesi myndu vera viðstödd en þau áttu ekki heimangengt. "Dóttir Braga
ætlar hins vegar að vera með okkur þegar sýningin um Wigry verður opnuð þann
10. júní næstkomandi," segir Witek. Sýningin ber heitið Minning þeirra lifir og
verður, sem áður segir, opnuð 10. júní. Hún verður opin út allan júní- mánuð. Á
henni má meðal annars finna líkan, í hlutföllunum 1:100, af Wigry auk mynda,
blaðagreina og fleiri muna sem tengjast slysinu.
Fréttablaðið. 29 maí 2017.