15.07.2019 20:47
B.v. Þorkell máni RE 205. TFCG.
"Þorkell
máni" stærsti togari flotans kom í gærkvöldi
Um miðnætti í nótt kom hingað til Reykjavíkur hinn nýi
togari Bæjarútgerðar Reykjavíkur, Þorkell máni, sem er stærsti togari
Íslendinga. Togarinn er hinn 9. í röðinni af þeim 10, er verið hafa í smíðum í
Bretlandi undanfarin ár. Þorkell máni er dieseltogari. Hann er hálfu feti
breiðari og hálfu öðru feti lengri en stærstu eimknúðu togararnir, og ber um
300 tonn af ísvörðum fiski. Að ytra útliti er hann allfrábrugðinn hinum
nýsköpunartogurunum.
Í togaranum er fiskimjölsverksmiðja og hraðfrystitæki. Hægt er að vinna úr 20
tonnum af fiskúrgangi og beinum í verksmiðjunni og í hraðfrystirúminu má
framleiða 2,5 tonn af frystum flökum á dag. Á fiskveiðum verður 30 manna áhöfn
á togaranum, en séu saltfiskveiðar stundaðar og fiskmjölsvinnslan og
hraðfrystingin starfrækt, verður 48 manna áhöfn á þessum stærsta togara
íslendinga. Hannes Pálsson er skipstjóri, Hergeir Elíasson 1. Stýrimaður og
Sigurjón Þórðarson 1 vélstjóri.
Morgunblaðið. 24 janúar 1952.
223. Þorkell máni RE 205 í reynslusiglingu. (C) Goole S.B. & Repg. Co Ltd.
Hraðfrystivélarnar
í Þorkeli mána munu koma sér einkum vel á fjarlægum miðum
Nýjasta skip togaraflotans, Þorkell máni, eign Bæjarútgerðar
Reykjavíkur, sem kom til landsins seint í fyrrakvöld, kann að marka tímamót í
sögu íslenzku togaranna. Hann er þannig úr garði gerður, að varpan verður
aðeins á stjórnborðshlið, en hvalbakurinn aftur á móti framlengdur að
frammastri, vegna hraðfrystivélanna, sem í skipinu eru. Hefur jafnvel verið
talað um að Þorkell máni geti orðið nokkurs konar "móðurskip" við nýtingu
lúðu, þegar saltfiskveiðar eru stundaðar á fjarlægum miðum. Þorkell Máni, sem er
stærsta" skip flotans, er byggður í skipasmíðastöð Goole. Þar er
systurskip hans, Gylfi, sem þeir Vatneyrabræður á Patreksfirði eiga, einnig í
smíðum.
Þorkell máni er 200 fet á lengd og 30,5 fet á beidd. Hann er því stærsta skip
togaraflotans. Togarinn er 283,5 rúmlestir. Þorkell máni, sem margir telja
fallegasta togarann í flotanum að ytra útliti, er í ýmsu frábrugðinn hinum
nýsköpunartogurunum sem fyrr segir. T. d. að aðeins er hægt að kasta vörpunni
stjórnborðsmegin, og eru því engir gálgar bakborðsmegin. Hægt er þó að setja þá
ef hitt þykir reynast illa. Hvalbakurinn nær samfellt, bakborðsmegin, aftur
fyrir frammastur. Að því er Hafsteinn Bergþórsson, framkvæmdastjóri
Bæjarútgerðar Reykjavíkur, skýrði blaðinu frá, hefir reynsla undanfarinna ára
sýnt, að einkum er notazt við stjórnborðsvörpuna. Liggur bakborðsvarpan því oft
ónotuð í lengri tíma, og þess eru jafnvel dæmi, að hún hafi orðið fúin áður en
nokkur not væri af henni.
Með því að hafa aðeins stjórnborðsvörpuna, skapast mikið pláss bakborðsmegin,
sem hefir verið notað til þess að byggja yfir hraðfrystiklefa skipsins sem er í
yfirbyggingunni, milli hins eiginlega hvalbaks og frammasturs. Þar fer flökun
fisksins fram, og að öllu leyti gengið frá honum í umbúðum til geymslu í
frystiklefanum sem er í framlest. Getur klefinn rúmað um 30 tonn af hraðfrystum
flökum. Í frystihúsinu er gert ráð fyrir, að 4 menn starfi þegar næg verkefni
eru. En fiskur, svo sem lúða, ýsa, steinbítur og karfi mun einkum frystur,
þegar togarinn er á saltfiskveiðum. Þá verða á skipinu 48 menn, en á
ísfiskveiðum 30. Fiskimjölsgeymslan tekur 25 tonn af mjöli og lýsistankar 38
tonn. Þá verður grútur geymdur í sérstökum tank aftast í skipinu. Þegar komið
er úr veiðiför, verður grúturinn bræddur upp að nýju, en fá má 1-2 tonn af úrvalslýsi
úr 6-8 tonnum af grút.
Jón Axel Pétursson sagði, að það væri von Bæjarútgerðarinnar, að Þorkell máni
gæti orðið nokkurs konar "móðurskip" fyrir önnur skip Bæjarútgerðarinnar á
saltfiskveiðum á fjarlægum miðum. Væri þá hugmyndin að lúða og annar nytjafiskur,
sem hin skipin veiddu, yrði fluttur yfir í Þorkel mána til hraðfrystingar.
Aðalvél skipáins er 1440 hestafla, og er hún þannig úr garði gerð, en svo er
einnig um vélarnar í hinum dieseltogurum Bæjarútgerðarinnar, að hún knýr einnig
rafknúið spilið. Hefir þetta fyrirkomulag reynzt alveg prýðilega. En Gísli
Jónsson alþingismaður átti hugmyndina að þessu. Við þetta sparast það, að
annars myndi þurfa 270 hestafla hjálparvél. Ýmsir forráðamenn bæjarins,
bæjarráðs og útgerðarráðs, svo og borgarstjóri og bankastjórar Landsbankans
skoðuðu hinn glæsilega togara í gær, þar sem hann lá fánum skreyttur við
Faxagarð. Borgarstjóri óskaði skipstjóra og skipshöfn til hamingju með Þorkel
mána og það að heill og hamingja mætti fylgja skipinu. Hannes Pálsson er skipstjóri
á Þorkeli mána.
Þorkell máni er áttundi togari Bæjarútgerðarinnar, en fjórði í "fjölskyldu
Ingólfs Arnarsonar" Var Þorkell sonur Þorsteins Ingólfssonar, "er einn heiðinna manna
hefur bezt verið siðaður að því er menn vita dæmi til. Hann lét sig bera í
sólargeisla í banasótt sinni og fal sig á hendi þeim guði er sólina hafði
skapað" eins og sagt er um Þorkel mána í Landnámabók.
Morgunblaðið. 25 janúar 1952.
Togarinn Þorkell máni RE 205 við bryggju í Reykjavík. Ljósmyndari óþekktur.
Þorkell máni
hætt kominn
Þann 16. febrúar sl. fengu fréttamenn tækifæri til að ræða
við Martein Jónasson skipstjóra á togaranum Þorkeli mána. Með honum var
Þorsteinn Arnalds, skrifstofustjóri hjá Bæjarútgerð Reykjavíkur. Þorsteinn
kynnti Martein skipstjóra fyrir fréttamönnum og sagði um leið, að hann hefði
ráðizt til Bæjarútgerðar Reykjavíkur í marz 1956 og starfað þar síðan sem
skipstjóri á Þorkeli mána við bezta orðstír. Togarinn Þorkell máni var einn af
íslenzku togurunum, sem voru á Nýfundnalandsmiðum, þegar fárviðrið gekk þar
yfir. Til marks um það, hve hætt skipið var komið má vitna í ummæli Marteins
skipstjóra á blaðamannafundinum: Við gerðum eina tilraun til þess að slá hann
af og venda, þegar dúraði og við vorum búnir að berja vel klakann af vöntum,
hvalbak og brú, en þá kom svo mikill halli á hann, að við hættum við
tilraunina. Hann lagðist á brúargluggann. Í vélinni er hallamælir og sögðu
vélstjórarnir, að skipið hefði fengið 60 gráða halla. Þetta var á
sunnudagskvöld. Þetta sagði Marteinn skipstjóri og má bæta því við, að reynt
var að venda til þess að unnt væri að slóa undan veðrinu í austur, þar sem sjór
er miklu hlýrri og ekki eins hætt við ísingu. Með því að andæfa upp í veðrið
fór skipið alltaf lengra og lengra inn í frostbeltið. Má geta þess hér, að
Marteinn skipstjóri sagði, að ef engin ísing hefði verið, þá hefði ekkert
gerzt. Hann sagði einnig: - Ég tel vafalaust, að klakabarningur
skipshafnarinnar hafi bjargað skipinu.
Þorkell máni RE 205. (C) Snorri Snorrason.
Hér á eftir fer frásögn skipstjórans: - Við komum á Nýfundnalandsmið 4. febrúar
sl. og var þá allsæmilegt veður. Við hófum þá þegar veiðar syðst á Ritubanka
við ágætar aðstæður og fiskuðum í þrjá daga. Þar voru íslenzku togararnir í
hnapp á litlu svæði. Það stóðst nokkurn veginn á endum, að þegar við höfðum
fyllt skipið, þá skall veðrið á mjög snögglega. Það var síðari hluta dags 7.
Febrúar, Þá vorum við nákvæmlega staddir 50 gr. 28 mín. norður og 51 gr.
vestur, en láta mun nærri, að það sé álíka sunnarlega og syðsti oddi Englands.
Dýpið þarna var 155-185 faðmar. - Þegar veðrið var skollið á á laugardag, var
haldið upp í sjó og vind og skipið gert sjóklárt að svo miklu leyti, sem hægt
var. Hann var á norðvestan og veðrið jókst stöðugt, þegar á kvöldið leið, og um
miðnætti voru komin að minnsta kosti 12 vindstig með miklum sjó, frosti og byl.
Veðrið skall mjög snögglega á og hygg ég fæstir hafi búizt við þvílíkum ofsa,
þó að loftvogin sýndi slæmt útlit og frétzt hefði af lægðum. En það er ekkert
nýtt, að mjög djúpar lægðir gangi þarna yfir og hefur slíkt ofviðri ekki fylgt
í kjölfar þeirra áður. Við andæfðum svo þarna, hélt Marteinn skipstjóri áfram,
og þegar kemur fram yfir miðnætti, þá herðir hann frostið til muna, svo skipið
yfirísast mjög fljótt. Sást það m. a. af því, að skipið lagðist þá á
bakborðshliðina og fékk mjög mikinn halla. Um leið voru allir skipverjar
kallaðir út til að hefja klakabarning og litlu síðar var bakborðsbátnum sleppt.
Annars er tímaskynjun manns ekki svo örugg á slíkum stundum og þori ég ekki að
segja neitt ákveðið um, hve lengi skipið lá á hliðinni eða hve langan tíma tók
að losa björgunarbátana o. s. frv. Það sem mér hefur e. t. v. fundizt 10-20
mín., hefur kannski ekki verið meira en 1-2 mínútur. Þegar við höfðum sleppt
bakborðsbátnum, rétti skipið sig aftur um stund, en litlu síðar virtist það
leggjast til hinnar hliðarinnar og slepptum við þá líka stjórnborðsbátnum. Til
að losa bátana þurfti að leysa festingarnar og skera á talíurnar og þá ultu
þeir í sjóinn.
Marteinn Jónasson skipstjóri í brúarglugganum.
- Svo líður nóttin og skipverjar berja klaka þrotlaust í reiðanum, á
stjórnpalli og hvalbak og notuðu til þess öll tiltæk verkfæri, spanna,
járnbolta, sleggjur o. fl., en ekki höfðum við neinar axir, sem tvímælalaust
eru bezt til þess fallnar að berja klakann. Þær verða áreiðanlega hafðar með í
næstu túrum. Skipshöfnin sýndi mikla hörku og dugnað við þetta starf, enda var
hún samvalin, allt vanir sjómenn og þrekmiklir. Þrátt fyrir klakabarninginn
fékk skipið hvað eftir annað hættulegan halla ýmist á bak eða stjórn og var þá
horfið að því ráði að logskera bátauglurnar (eða davíðurnar) í sundur. Það
gerði fyrsti vélstjóri, Þórður Guðlaugsson. Ekki var hann bundinn við þetta
starf, en þurfti að leita lags, er hallinn var sem minnstur. Miðað við allar
aðstæður gekk þetta greiðlega. - Til marks um það, hvað klakinn getur verið
mikill, hélt Marteinn Jónasson skipstjóri áfram, var stagurinn á pokabómunni,
sem venjulega er eins og fingur manns að gildleika, orðinn eins og tunnubotn,
enda var hann ekki barinn. Þá var spilið orðið að einni klakahellu, sem náði
upp undir brúarglugga, og ef skipið lá lengi niðri, myndaðist klakabelti af
lunningunni og niður á gang. Við gátum haldið klakanum niðri á vöntunum,
hvalbaknum og á brúnni, og þegar við gátum náð klakanum af spilinu munaði það
mjög miklu. - Sannleikurinn er sá, að maður finnur það ekki af hreyfingum
skipsins, þegar það byrjar að ísa. Þegar ísingin er orðin svo mikil, að
þyngdarpunkturinn er farinn að færast til, þá munar um hvert kíló af ís, sem á
skipið hleðst.
Svo svart var útlitið um eitt skeið, að það kom til tals milli mín, fyrsta
vélstjóra og fyrsta stýrimanns, að skera afturmastrið úr, ef ástandið versnaði.
Þess má geta, að botnfrosið var í öllum vatnskössum nema einum og því lítið um
vatn.
Þorkell máni RE 205 við komuna til Reykjavíkur úr hildarleiknum. Mynd úr Þrautgóðum á raunastund.
Sjórinn er nærri frostmarki á þessum slóðum og segja má, að hver sletta,
sem fer á skipið, festist við það og verði að ís. Þá gat Marteinn Jónasson
þess, að hann hefði sagt loftskeytamanninum að rétt væri að láta nálæg skip
vita, að Þorkell máni væri í nauðum staddur. - Júní frá Hafnarfirði svaraði
okkur fyrst, síðan Bjarni riddari og Marz og kváðust þeir mundu freista þess að
sigla nær okkur, en það var miklum erfiðleikum bundið, þar sem ekki var hægt að
miða vegna klaka á loftnetum og illmögulegt að ákveða afstöðu og fjarlægð milli
skipanna, þar sem bylur var á. Svo var haldið hvíldarlaust áfram klakabarningi
og skipinu slóað upp í. Á mánudagsmorgun sáum við ljós og reyndist það vera á
togaranum Marz, sem lónaði með okkur þann dag allan og þangað til lagt var af
stað heimleiðis um nóttina. Þá hafði veðrið gengið mikið niður og allar
aðstæður batnað. Skipstjórinn tók fram, að ekki sé hægt að lýsa hve
öryggistilfinning skipverja á Þorkeli mána jókst við samflotið við Marz, en
skipin höfðu samflot heim. Fékk skipshöfnin aukinn styrk við að sjá togarann
ekki langt frá, en menn voru orðnir talsvert lerkaðir eftir þrotlausan
ísbarning í 2 ½ sólarhring. Þá sagði Marteinn Jónasson að lokum, að lítil hætta
hefði verið á ferðum í slíku veðri í hlýrri sjó eins og hér við land. Hann
bætti því einnig við, að hann hefði verið þeirrar skoðunar, að versti
illviðratíminn væri nú liðinn hjá á Nýfundnalandsmiðum, en því miður hefur sú
spá ekki rætzt, sagði hann. Í næstu túrum á undan hefur skipið lítið sem ekkert
ísað og í næstsíðasta túr var veðrið svo gott alla leiðina, að engu var líkara
en við værum á síld fyrir Norðurlandi. Þarna er mokfiskirí og aldrei eins mikið
og síðustu túrana.
Togarinn Þorkell máni RE 205 að taka trollið. Ljósmyndari óþekktur.
Um borð í Þorkeli mána voru 32 menn, sá yngsti 18 ára. Einn skipverja, Sigurður
Kolbeinsson, 2. stýrimaður, slasaðist á baki, þegar hann var að berja klaka á
sunnudagsmorgun. Hann var uppi á hvalbaknum við fimmta mann. Þá reið sjór á
skipið, svo Sigurður stýrimaður féll og slasaðist.
Sigurgeir Pétursson, 1. stýrimaður á b/v Marz, var skipstjóri á skipinu þessa
veiðiferð til Nýfundnalandsmiða. Marz kom á miðin á laugardag, var búið að hafa
eitt hol, er veðrið skall á, en veiðum var hætt klukkan 17,30 og byrjað að
slóa. Á sunnudagsmorguninn um ellefuleytið hafði loftskeytamaðurinn samband við
togarann Júní, er skýrði frá því, að Þorkell máni ætti í miklum erfiðleikum
vegna ísingar, hann lægi á hliðinni, búinn að höggva af sér báða lífbátana, og
óskaði eftir að nærverandi skip vildu koma til sín. Bjarni riddari var einnig á
sömu slóðum og Marz, en þeir voru í allmikilli fjarlægð frá Þorkeli mána. Hjá
þeim var NV-rok, mikill sjór og 10 gr. frost. Þeir reyndu þó strax að miða sig
á stefnu til Þorkels mána, en skilyrði voru slæm. Skipstjórinn á Marz lét strax
kalla báðar vaktir út til þess að berja klaka. Klukkan 14,30 hélt Marz af stað
með ½ -ferð í áttina til Þorkels mána, og um svipað leyti einnig Bjarni
riddari, en síðar varð hann að hætta við að gera tilraun til áframhalds vegna
veðurs. Um þetta leyti hafði ástandið enn versnað hjá Þorkeli mána, skipverjar
stóðu í stanzlausum klakabarningi og skipið lagðist sitt á hvora hlið. Klukkan
18,30 varð Marz að lóna til þess að berja klaka hjá sér, en eftir rúma tvo tíma
var haldið aftur af stað með hálfri ferð og þá stanzlaust í hríðarveðri og
náttmyrkri fram undir morgun. Samband var haft við Þorkel mána öðru hvoru alla
nóttina. Kl. 04,00 var komið á sömu breiddargráðu og Þorkell var. En ekkert
sást fyrir veðri og sjó. Var lónað upp í veðrið, gekk á með hryðjum, NV 6-9
vindstig og 11 gr. frost. Um klukkan 06,00 sagði Þorkell máni, að betur hefði
farið á skipinu um nóttina, og lónað væri með hægri ferð, mikill klaki væri
kominn á hvalbak og við spilið, og yrði reynt að senda menn framá aftur, þegar
birti. En um kl. 07,00 varð ástandið aftur ískyggilegt og skipið komið á
hliðina að nýju.
Eftir ítrekaðar tilraunir tókst að ná góðri miðun af Þorkeli mána um kl. 07,30,
og hélt þá Marz strax af stað með ½ -ferð til hans. Um kl. 08,30 var komið að
skipinu. Var Þorkell máni þá með mikinn halla á bakborðssíðu. Ræddu
skipstjórarnir um það sín á milli, að ef til þyrfti að taka um björgun á
mönnum, myndi það vera helzt til ráða, að nota gúmmíflekana af öðru hvoru
skipinu. Til allrar hamingju kom aldrei til slíks. Skipin lónuðu saman í
ofviðrinu. Skipverjar á báðum skipunum héldu stanzlaust áfram að berja klaka
til þess að gera skipin sjóhæfari. Undir miðnætti fór að draga úr veðrinu og
kl. 05,00 á þriðjudagsmorgun lögðu þau af stað samflota heim.
Það er skammt milli lífs og dauða á skipum, sem lenda í slíku ofsaveðri. Í
þessu tilfelli lauk baráttunni með sigri. Sigurgeir skipstjóri og skipverjar
hans lögðu skip og sitt eigið líf að veði í baráttu við ofsafengnar
náttúruhamfarir. Með þrautseigju og hörku tókst þeim að sigrast á erfiðleikunum
og komast heilu og höldnu nauðstöddum félögum sínum til aðstoðar.
Sjómannablaðið Víkingur. 3 tbl. 1 mars 1959.