17.10.2019 19:29
1277. Ljósafell SU 70 að landa afla sínum í Reykjavíkurhöfn.
1277. Ljósafell SU 70 í Reykjavíkurhöfn. (C) Þórhallur S Gjöveraa. 4 október 2019.
Kaupfélagið hefur frá upphafi haft forustu
í fiskvinnslu og útgerð og tryggt atvinnu Viðtalið við Pál Jónsson kaupfélagsstjóra á Fáskrúðsfirði
Fáskrúðsfjörður er einn Austfjarða og er bæði langur og
mjór. Skrúður, vakir í fjarðarmynninu norðanmegin, ábúðarfullur og fagur, og
það virðist óendanlega langt að aka inn Skriðurnar eftir brattri
fjallshliðinni, fram hjá Kolfreyjustað, þar sem hann Páll Ólafsson fæddist og
inn þar sem heitir Búðir, en svo nefnist 700 manna þorp á Fáskrúðsfirði. Innar
er skógivaxinn dalbotn, djúpur og friðsæll, en það stingur í stúf við
brimsjóinn úti við Skrúð. Talið er að verzlun hafi verið stunduð lengi i
Fáskrúðsfirði, og þar hefur ávallt verið útgerð. Verzlun hófst þar árið 1890 og
í eina tíð var staðurinn mikil bækistöð franskra skútumanna og er
Fáskrúðsfjarðarfranskan ef til vill bezti minnisvarðinn um það.
Fáskrúðsfirðingar og Flandrarar skópu nýtt tungumál, sem raunverulega var hægt
að nota í mannlegum samskiptum. Frakkar reistu hér sjúkrahús og kapellu og
gerðu sér kirkjugarð fyrir þá sem féllu. En síðan er mikið vatn runnið til
sjávar. Nú talar enginn frönsku á Fáskrúðsfirði, en lífið heldur áfram og við
finnum að það er ekki laust við að sérstakur lífsstíll hafi fest hér rætur í
þröngum firðinum, þótt ekki sé lengur töluð franska yfir búðarborðið eða á
götunum.
Timinn kynnir að þessu sinni Kaupfélag Fáskrúðsfirðinga, en kaupfélagið þar, er
eitt þeirra kaupfélaga, sem neyðzt hafa til djarfra fjárfestinga á stundum, til
þess að fólkið í firðinum mætti hafa í sig og á, hefur með öðrum orðum haft
forystu í atvinnulífi staðarins. Fyrir fjórum árum kom hér ötull
kaupfélagsstjóri, vestan frá Snæfellsnesi, Páll Jónsson, og það er mál manna,
að hann hafi reynzt réttur maður á réttum stað, því að eftir erfið ár og
samdrátt á öllum sviðum, er nú blómleg verzlun á Fáskrúðsfirði og næg atvinna
er handa öllum, sem vilja vinnu. Timinn átti stutt viðtal við Pál Jónsson,
kaupfélagsstjóra og sagðist honum frá á þessa leið um kaupfélagið og útgerðina:
- Kaupfélag Fáskrúðsfirðinga mun hafa verið stofnað árið 1933 og er félagssvæði
þess Fáskrúðsfjörður allur og fáeinir bæir í Reyðarfirði, sunnanverðum.
Kaupfélagið var einkum bændaverzlun og afurðasala, eins og þá tíðkaðist, enda
kaupfélögin einkum stofnuð til að tryggja félagsmönnum sínum hagstæða verzlun.
Hér á fjörðunum var þá mun meiri sveitabúskapur, en núna er, en þó er hér
talsverður landbúnaður og slátraði kaupfélagið, t.d. um 5000 fjár í
sláturhúsinu á síðasta hausti. Þá er nokkur mjólkurframleiðsla, en mjólk er
lögð inn hjá mjólkurbúinu á Egilsstöðum. Búskapur hefur þó ávallt verið í
nokkrum tenglsum við sjóinn hér á fjörðunum, og bændur hafa jafnframt stundð
handfæraveiðar og minniháttar útgerð og er svo enn þann dag í dag. Róið er frá
Eyri og Vattarnesmenn róa og eins hann Guðjón á Kolmúla, en þótt hér áður og
fyrr væri sjórinn nytjaður mest af bændum og vinnuhjúum þeirra, er þetta óvíða
svo, enn þann dag í dag, nema helzt hér á Austfjörðum.
Fiskverkun hefur ávallt verið talsverður þáttur í atvinnu manna hér og það eru
áratugir síðan kaupfélagið hóf beina þátttöku í vinnslu sjávarafla, þótt hins
vegar sé verzlunin, sem fyrr aðalstarfið. Hér munu vera um 300 félagsmenn í
kaupfélaginu og kaupfélagsverzlunin mun fara með um 70% af viðskiptum hér. Var
heildarvörusala í kaupfélaginu um 30 milljónir króna á síðasta ári. Er þetta að
langmestu leyti almenn verzlun við fólkið í héraðinu og við rekum tvær búðir,
sláturhús, gistihús, og seljum oliur og bensín. Hjá kaupfélaginu starfa nú um
20 manns. Kaupfélagið er aðaleigandi og rekur Hraðfrystihús Fáskrúðsfjarðar hf.
og þá um leið fiskimjölsverksmiðju og útgerð tveggja skipa, 180 tonna
stálskips., sem ber nafnið Hoffell og skuttogarann Ljósafell, sem smíðaður var í
Japan og kom til landsins 30. maí síðastliðinn. Hefur togarinn síðan aflað vel
og hefur landað hér á Fáskrúðsfirði, þar sem aflinn er hraðfrystur og unninn.
Togarinn hefur reynzt mjög dýrmætt atvinnutæki og hefur undanfarna tvo mánuði
lagt hér á land um 880 lestir af fiski, en þessi mikli afli gjörbreytir
auðvitað málunum hér, þar eð hráefnisöflun var mikið vandamál hjá okkur og tímabundið
atvinnuleysi gat verið hér á stundum. Skuttogarinn kostar 140-150 milljónir
króna, sem er mikið fé fyrir ekki stærra félag, enda varð að selja ágætt skip, Búðafell,
til þess að hægt væri að leggja fram fé til smíða togarans, en auðvitað munar
mest um forgöngu ríkisstjórnarinnar og stjórnarflokkanna í málinu, en þeir
lögðu sem kunnugt er grundvöll að eflingu togaraútgerðarinnar.
Kaupfélagið rekur eitt elzta hraðfrystihús landsins og voru framleiðsluafköstin
árið 1970 og 1971 um 30.000 kassar af hraðfrystum fiski.
Árið 1972 minnkaði
þessi framleiðsla verulega þar eð við urðum að selja Búðafellið en í júlílok
vorum við búnir að frysta um 25.000 kassa, svo heildarframleiðslan mun aukast
verulega á þessu ári. Hjá frystihúsinu starfa um 70 manns og má segja að nokkur
skortur sé á vinnuafli þessa síðustu daga, vegna togaraaflans. Eins og áður
sagði, er hraðfrystihúsið okkar eitt af þeim elztu, sem fyrir eru á landinu.
Þar hefur verið unnið við erfið og kostnaðarsöm vinnuskilyrði, þar sem erfitt
er að koma við fullkomnu hreinlæti og nútíma hagræðingu. Því var hins vegar svo
farið, að ekki var hægt að hugleiða endurbyggingu, þar er reksturinn var
bágborinn og stöðvaðist alveg um tíma. Nú er hins vegar kominn fullur skriður á
hraðfrystihúsmálið. Unnið hefur verið að undirbúningi um alllangt skeið, bæði
af tæknimönnum og svo forráðamönnum hér á staðnum og er nú búið að teikna nýja
vinnslueiningu, þ.e. hraðfrystihús, fiskmóttöku vélasal og frostgeymslu í 2.200
fermetra stálgrindarhúsi, sem reist verður á hafnarbakkanum, eða á hafsbotni,
ef svo má orða það, en það þýðir að ekki þarf að aka fiskinum frá bátunum, því
að þeir landa beint í fiskmóttökuna og útskipun á frosnum fiski verður beint úr
geymslunum í skip. Nýja hraðfrystihúsið teiknuðu þeir Örn Baldvinsson og Karl
Bjarnason og verður það stálgrindahús og allt reist úr viðhaldsfríu efni.
Byrjað er að steypa undirstöður fyrir húsið sem standa mun á steyptum staurum,
sem reknir verða í fjöruborðið. Útboði er lokið og verður innan skamms tekin
ákvörðun um það, hverjum verður falin smiði stálgrindahússins.
Við hér bindum að sjálfsögðu miklar vonir við þetta nýja hraðfrystihús og
vinnslueiningu og erum bjartsýnir á rekstur þess. Afkastageta hússins verður 40
tonn á 10 klukkutímum, en það er hæfilegt til að taka á móti afla af 2-3
skuttogurum, eins og hann er núna. Hraðfrystihúsið rekur fiskimjölsverksmiðju,
sem tók á móti 13.500 tonnum á síðustu loðnuvertið. Þar af voru fryst um 400
tonn af loðnunni, hitt fór í bræðslu. Nú er verið að bæta löndunaraðstöðuna hér
og gerum við ráð fyrir að geta brætt svolítið meira á næstu vertið, en
verksmiðjan bræðir 200 tonn á sólarhring. Það, sem við beinum orkunni að nú, er
að auka þróarrýmið, en á síðustu vertið vorum við með loðnu hreint út um allan
bæ, en það er að sjálfsögðu kostnaðarsamara, en að geyma hana á hentugu
löndunarplani. Framleiðsluverðmæti fiskvinnslu okkar og
fiskimjölsverksmiðjunnar voru á árinu 1972 milli 70 og 80 milljónir króna, en
við erum þegar komnir á annað hundrað milljón krónur á þessu ári, enda berst
stöðugt fiskur að hér á Fáskrúðsfirði, bæði af togaranum og bátnum og svo er
aragrúi smábáta að veiðum hér og leggur upp aflann hjá Hraðfrystihúsinu, segir
Páll Jónsson, kaupfélagsstjóri að lokum. Sem fram kemur í þessu stutta spjalli,
þá snúast hjólin hratt hjá þeim á Fáskrúðsfirði. Meira að segja kominn togari
frá Japan og verkfræðingar og tæknimenn rýna í reislur og kvarða til að kanna
sjávarbotn. Þeim sem kunnugir eru atvinnuástandi á Fáskrúðsfirði fyrir aðeins
fáeinum árum, sem og öðrum afskekktum fjörðum, er það ljóst, að mikil breyting
hefur orðið á til hins betra. Sumt vilja menn og eiga að þakka breyttri
stjórnarstefnu, alhliða sókn í atvinnulífi, en samt má ekki ganga framhjá
dugnaði Fáskrúðsfirðinga sjálfra, sem lagt hafa nótt við dag, til að endurreisa
atvinnulíf staðarins og skapa nýja lífstrú í hinum langa firði.
Tíminn. 19 ágúst 1973.