5 mastra Bark og skólaskipið Köbenhavn var smíðað hjá Ramage & Ferguson Ltd í Leith í Skotlandi árið 1921 fyrir Austur Asíufélagið (OK) í Kaupmannahöfn. 3.965 brl. 650 ha. B & W hjálparvél. 131,9 x 14,9 x 8,7 m. Smíðanúmer 256. (242). Kjölur skipsins var lagður árið 1913 og var skrokkur þess fullgerður árið 1915, en ekki var hægt að klára smíði þess vegna fyrri heimstyrjaldinnar. Skrokkur Köbenhavn var tekinn í þjónustu breska sjóhersins haustið 1915 og slefað til Gíbraltar og notað þar sem kæli og frystigeymsla. Fékk nafnið „Black Dragon“. Eftir styrjöldina var smíðaður nýr skrokkur eftir sömu teikningum og var smíði Köbenhavn þá endanlega lokið hinn 24 mars árið 1921. Í áhöfn voru 26 skipverjar og að jafnaði 45 verðandi skipstjórnarmenn. Skipið hafði 2 heil þilför. Fjöldi segla var 43 og samanlögð stærð þeirra var 4.644,4 m2. og vógu samtals 16 tonn. Köbenhavn sigldi vítt og breitt um heiminn sem skóla og flutningaskip, þessi fáu ár sem það var í drift. Burðargeta skipsins var um 5.200 tonn. Í fjórðu ferð skipsins árið 1924, sigldi það til Suður-Afríku með timburfarm frá Finnlandi. 14 desember árið 1928 lá það í höfn í Buenos Aires í Argentínu, og sama dag hélt það niður La Plata fljótið og hélt út á Suður-Atlantshafið og var ferðinni heitið til Adelaide í Ástralíu. Þetta reyndist síðasta ferð skipsins. Það var áhöfnin á norska gufuskipinu William Blumer sem síðast heyrði í Köbenhavn hinn 22 desember. Var Köbenhavn þá um 1.100 sjómílur undan ströndum Argentínu og að allt væri í lagi um borð og sigldi skipið á 11-12 sjómílna hraða. Síðan hefur ekkert spurst til skips eða áhafnar og enginn til frásagnar um örlög þessa stærsta seglskips heims sem nú liggur á botni Suður-Atlantshafsins sem er víða um 5.000 metra djúpt.


Frá 22. desember 1928 hefur það verið öllum þeim, sem hafa áhuga á sjómennsku óráðin gáta hvernig stærsta seglskip heimsins hvarf án ummerkja af yfirborði sjávar og dró sextíu danska sjómenn með sér í djúpið. Í tímans rás hafa margar tilgátur verið settar fram, en enginn veit hvort um er að ræða hreinar ágiskanir eða hvort einhverjar þeirra eiga við rök að styðjast. Ein harðvítugasta tilgátan er sú, að skólaskipið Köbenhavn hafi, undir fullum seglum, rifið aðra síðuna í árekstri við stóran neðansjávarísjaka. Í skipinu var aðeins eitt „árekstrarskilrúm", þ. e. þykkt stálþil þvert yfir skipið framanvert, sem átti að koma í veg fyrir, að skipið fylltist af sjó ef t.d. það sigldi á annað skip. Auk þess var Köbenhavn með þil miðskips eftir endilangri lestinni, fyrst og fremst til að kom í veg fyrir að farmurinn færðist frá öðru borðinu til hins. Ef tilgátan um, að síðan á þessum fímmmastraða barki hafi flest í sundur í árekstri við ísjaka er rétt, þá hefur skipið væntanlega „siglt sig niður" á fáeinum andartökum.

Heimildir:
Wikipedia.
Sjómannablaðið Víkingur 4 tbl. 1 desember 2006.
 

5 mastra Barkskipið Köbenhavn.                   Handels & söfart museet.dk   Köbenhavn hleypt af stokkunum í Leith árið 1921.  Handels & söfart museet.dk.

                   Leit að skólaskipinu „Köbenhavn"
 

Það er nú bráðum liðið hálft ár, síðan danska skólaskipið „Köbenhavn“ lagði á stað frá Buenos Aires og ætlaði til Astralíu. En síðan hefir ekkert til þess spurst. Og þegar er menn vorn orðnir hræddir um það, voru fengin skip til þess að leita á þessum slóðum, en sú leit hefir engan árangur borið. Þessa dagana er Austur-Asíufjelagið danska að útbúa nýtt leitarskip í Rio de Janeiro. Er það eitt af skipum fjelagsins og heitir „Mexico“. Er það 5000 smálestir að stærð og hefir steinolíuvjelar og svo stórar geymslur fyrir olíu, að það getur verið langa lengi á ferðalagi án þess að koma í höfn. H. K. Christiansen skipstjóri, sem áður hefir verið skipstjóri á „Köbenhavn“ um fjögra ára skeið, verður með í förinni og stjórnar leitinni., Það er ætlast til, að „Mexico“ leggi á stað frá Rio 4.—5. júní og byrjar að leita á þeim slóðum, þar sem „Köbenhavn“ var, þegar menn höfðu seinast loftskeytasamband við það. Síðan á skipið að fara eins langt suður og það kemst fyrir ís, því að verið getur, að „Köbenhavn“ hafi orðið föst í ís. Er þetta hættulegt ferðalag og hefir „Mexico“ fengið skipun um það að halda kyrru fyrir um nætur, og leita aðeins meðan bjart er. Gert er ráð fyrir, að skipið verði 3 mánuði í þessum leiðangri. Í tilkynningu frá sendiherra Dana, dagsettri 29. maí, segir svo: Austur-Asíufjelagið hefir fengið skeyti frá London um það, að skipstjórinn á „Halesius“, einu af skipuni Clan-línunnar, sem sigldi til eyjarinnar Tristan da Cunha til þess að leita að Köbenhavn, hafi tilkynt, að eyjarskeggjar hafi sjeð seglskip með fjórum eða fimm siglum vestan við eyna hinn 21. janúar í vetur. Skipið var sýnilega í háska og hafði ekki nema lítil segl uppi. Eyjarskeggjar bjuggust við því, að skipið mundi hrekja þar á land og stranda, en ekkert af strandgóssi hefir rekið þar, og má því ætla, að skipið hafi komist framhjá eyjunni. Það var svo illt í sjóinn, að eyjarskeggjar treystust ekki til þess að setja bát á flot, og vita þeir því hvorki um nafn skipsins nje hvert það ætlaði. Skipstjórinn á „Halesius“ tilkynnir ennfremur, að 13. maí hafi hann rannsakað Gough-eyju, sem er 220 sjómílur fyrir sunnan og austan Tristan da Cunha. Var þá veður gott, en engra manna varð hann þar var.

Lesbók Morgunblaðsins. 22 tbl. 2 júní 1929.
 

Köbenhavn undir fullum seglum.                       Handels & söfart museet.dk   Bugspjótið á Köbenhavn.                            Handels & söfart museet.dk   Köbenhavn við ankeri.  Handels & söfart museet.dk

     Köbenhavn Skólaskipið sem hvarf

Það hefur aldrei verið upplýst hvað gerðist, þegar danska skólaskipið Köbenhavn fórst einhvers staðar á Suður-Atlantshafi árið 1928. Af Köbenhavn, sem þá var stærsta seglskip í heimi, hefur hvorki fundist tangur né tetur. Þess vegna er það enn hulin ráðgáta hvers vegna 60 ungir, danskir sjómenn fórust. Hinn 22. desember 1928 var danska skólaskipið einhvers staðar á SuðurAtlantshafinu, á leiðinni frá Buenos Aires til Adelaide í Ástralíu. Um borð var sextíu manna áhöfn, 45 lærlingar og 15 reyndir sjómenn. Skólaskipið Kobenhavn var fimmmastraður barkur, 3901 brt. og gat borið 5150 tonn. Í desember 1928 sigldi skipið, aðeins með kjölfestu, þá leið seglskipanna, sem meðal sjómanna kallast „The roaring Forties" (vestanvindabeltið). Leiðin er á milli 40. og 43. gráðu suðlægrar breiddar og liggur m.a. sunnan bresku eyjarinnar Tristan da Cunha. „The roaring Forties" var siglingaleið, sem mikið var farin af seglskipum og illræmd meðal sjómanna. Þar var hægt að sigla mikinn, en það var hættulegt og það vissu allir. Hættulegt, því á þessum slóðum er svartaþoka algeng og oft eru þar ísjakar, bæði undir yfirborði sjávar sem ofan.
Enginn veit með vissu hvar eða hvernig þessi stóri fimmmastraði barkur ásamt sextíu manna danskri áhöfn hvarf af yfirborði sjávar, án þess að skilja eftir svo mikið sem tógspotta eða nokkuð annað. Það var áhöfnin á norska gufuskipinu William Blumer, sem síðust heyrði frá Kobenhavn. Tveimur dögum fyrir jól 1928 var norska gufuskipið á 33 gráðum og 44 mínútum suðlægrar breiddar og 34 gráðum vestlægrar lengdar. Þá var Köbenhavn ekki fjær norska skipinu en svo, að þau voru í loftskeytasambandi. C. E. Hendriksen, loftskeytamaður skólaskipsins, var í sambandi við norska starfsbróður sinn og tilkynnti honum, að allt væri í besta lagi um borð og Köbenhavn sigldi 11-12 hnúta. Loftskeytamanninum á norska gufuskipinu var einnig sagt, að danska skólaskipið væri um 1100 sjómílur frá ströndum Argentínu.
 

Um borð í Köbenhavn. Sjóliðar með apaketti sem þeir fengu í Suður-Afríku. Ljósmyndari óþekktur.

Þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir tókst norska loftskeytamanninum ekki að ná sambandi við Köbenhavn næsta dag, 23. desember. Þá þegar hvíldi danska skólaskipið á hafsbotni á sunnanverðu Atlantshafinu, sem sums staðar er meira en 5000 metra djúpt. Áður en stóri fimmmastraði barkurinn lét úr höfn í Buenos Aires hinn 14. desember 1928 höfðu bæði lærlingarnir og áhöfnin sent jóla- og áramótakveðjur til fjölskyldna og vandamanna í Danmörku. Þær bárust í lok janúar 1929 áður en nokkurn grunaði þau örlög, sem skip og áhöfn höfðu mætt. Jafnvel hjá útgerðarfélagi skipsins, Austur-Asíufélaginu (OK) vakti það ekki neina undrun, að enginn á aðalskrifstofunni í Holbergsgade hafði heyrt frá skipinu. Síðasta fréttin var tilkynning um, að hafnsögumaðurinn hefði þann 14. desember 1928 farið frá borði við ósa La Platafljótsins við brottförina frá Buenos Aires. Þessi tilkynning barst frá umboðsmanninum þar, sem sendi ennfremur háan reikning fyrir miklu magni vista, sem Kebenhavn hafði tekið um borð fyrir brottförina. Í janúarlok 1929 voru forráðamenn útgerðarfélagsins enn ekkert farnir að undrast þögnina, þeir vissu sem var að Köbenhavn var háð bæði veðri og vindum, hjálparvél skipsins breytti engu þar um. Seinkun miðað við upphaflega áætlun var daglegt brauð á tímum stóru seglskipanna.
Það var fyrst hinn 18. febrúar 1929, sem menn tóku að gerast órólegir í höfuðstöðvum skipafélagsins. Því var þann dag sent símskeyti til umboðsmannsins í Melbourne í Astralíu. Svarið kom samdægurs: Af Köbenhavn eru engar fréttir. Síðari hluta febrúarmánaðar gerði óttinn fyrir alvöru vart við sig. Hinn 4. mars var útgerðarfélaginu ljóst, að slys hafði orðið, en kaus í fyrstu að senda frá sér fréttatilkynningu, sem ætlað var að róa áhyggjufulla foreldra og aðstandendur. Í fréttatilkynningunni reyndi OK að benda á, að ekki hefði náðst samband við Köbenhavn vegna þess, að á siglingaleið skipsins væri lítill möguleiki á loftskeytasambandi. Án vitneskju opinberra yfirvalda hóf OK víðtæka rannsókn til að komast að raun um hvort einhver hefði hina minnstu vitneskju um hvar skipið kynni að vera niðurkomið. Umboðsmaður félagsins í Buenos Aires hafði samband við fjölda hvalveiðiskipa, sem voru vön að vera á þeim slóðum, sem Köbenhavn hafði ætlað að sigla. Engir höfðu heyrt eða séð til skipsins. Einnig var haft samband við Lloyds í London og Deutsche Seewarte í Hamborg með sömu neikvæðu niðurstöðunum og sömu skilaboð komu frá breska flotamálaráðuneytinu í London, en það hafði dagleg samskipti við flota sinn um víða veröld.
 

Kristján konungur X um borð í Köbenhavn.   Handels & söfart museet.dk

Hinn 21. mars 1929 fór OK formlega fram á það við Utanríkisráðuneytið í Kaupmannahöfn að breska flotastjórnin yrði beðin að hefja skipulagða leit með herskipum frá þáverandi nýlendum þeirra í Suður-Afríku og Ástralíu. Sex dögum síðar hélt Ok aðalfund og þar reyndi H. N. Andersen stærsti hluthafinn og stofnandi félagsins, að róa menn með þessum orðum: „Eftir opinberum leiðum hefur félagið fengið tilkynningu um, að á þeirri leið, sem Köbenhavn á að sigla, hefur orðið vart borgaríss og ekki er útilokað að þoka hafi myndast af þeim sökum, sem gæti tafið skipið á siglingu þess. Næsta árið var gerð umfangsmikil leit að minnstu ummerkjum um skólaskipið Köbenhavn á stórum svæðum í SuðurAtlantshafinu. OK gerði sjálft út lítið olíuskip, M/T Mexico, sem í hálft ár þrautleitaði svæðið og því stýrði fyrrum skipstjóri á Köbenhavn. Árangurinn var niðurdrepandi. Strendur margra eyja í SuðurAtlantshafinu, m. a. Tristan da Cunha, voru þrautleitaðar án þess að tangur né tetur fyndist af skólaskipinu Kobenhavn eða áhöfn þess. Kristniboði, sem starfaði meðal sauðfjárbænda og hvalveiðimanna á Tristan da Cunha taldi, að hann hefði einhverju sinni séð fimmmstraðan bark sigla fram hjá eyjunni og sýnst skipið í nauðum statt. Síðar kom í ljós, að umrætt skip var fjórmastraður finnskur barkur, sem var að skipta um segl, þegar hann átti leið fram hjá eldfjallaeyjunni.
Þremur og hálfu ári eftir að síðasta lífsmarks varð vart frá dönsku sjómönnunum sextíu um borð í skólaskipinu Köbenhavn, tilkynnti Thorvald Stauning, þáverandi forsætis- og siglingamálaráðherra, í ræðu í þinginu, að opinberlega væri öll von úti um að finna menn á lífi af skólaskipinu og reyndar að komast að því, hvað komið hefði fyrir skipið. Svarið við því hvers vegna Köbenhavn hvarf er enn falið í illa förnum og ryðguðum járnskrokknum einhvers staðar á botni Suður-Atlantshafsins.

Sjómannablaðið Víkingur. 4 tbl. 1 desember 2006.
Grein í þýðingu Bernharðs Haraldssonar.
 

Málverk Peters Christians Pedersens af Köbenhavn.   Líkan af Köbenhavn.                               ljósmyndari óþekktur.   Köbenhavn á leið niður La Plata fljótið í Argentínu 14 desember 1928. Sennilega síðasta ljósmynd sem tekin var af Köbenhavn. Myndina tók Thorhallsson frá danska flutningaskipinu Emmu Mærsk. Ljósmynd úr safni Ólafs Tómassonar og er í bókinni Farmaður í friði og stríði eftir Jóhannes Helga rithöfund.

                      Ólafur Tómasson farmaður
                Sjóferðaminningar
 

Í bókinni, Farmaður í friði og stríði eftir Jóhannes Helga rithöfund rekur Ólafur Tómasson stýrimaður sjóferðminningar sínar, en hann var á sínum yngri árum á erlendum farþega og kaupskipum er sigldu víða um heiminn. Hann var á danska kaupskipinu Emmu Mærsk sem þá var í höfn í Buenos Aires í Argentínu 14 desember 1928. Þar var þá einnig skólaskipið Köbenhavn sem var þá að leggja af stað í sína hinstu ferð. Gefum Ólafi orðið;
„Í Buenos Aires lá þá danska skólaskipið fræga, Köbenhavn, eitthvert fegursta far sem ferðast hefur um höfin, seglskip og mikill siglari. Um borð voru tugir ungra manna sem verið var að búa undir skipstjórnarnám. Ég komst allur á loft, og þegar ég fregnaði að fækkað hefði um tvo menn á skipinu, annar strokið og hinn verið lagður inn á sjúkrahús, beið ég ekki boðanna. Ég var orðinn vanur að ganga fyrir skipstjóra. Ég skálmaði á fjalir Köbenhavn og lét flytja skipstjóra þau boð að kominn væri á skipsfjöl íslenskur maður, Ólafur Tómasson að nafni, og að téð persóna æskti áheyrnar hjá hans hágöfgi, gott ef hann bar ekki titilinn orlogskafteinn.
Ég hef fregnað, segi ég við þennan tignarmann, að fækkað hafi um tvo menn um borð. Ég hef mikinn hug á að komast á þetta skip.
Látið þér mig sjá sjóferðabókina yðar, segir sjóhetjan (Hans Ferdinand Andersen).
Hana er ég ekki með, segi ég.
Hvar er hún ?
Hún er um borð í Emmu Mærsk.
Hana verð ég að fá, segir hann. Þetta er Köbenhavn og á það ráðum við ekki hvern sem er.
Fæ ég þá plássið, segi ég, ef ég kem með bókina og þar með samþykki Mortensen skipstjóra á Emmu Mærsk ?
Fyrst er að sjá bókina, segir alvaldurinn á Köbenhavn.
Ég hraðaði mér sem mest ég mátti á fund Mortensen.
Nú stendur mér til boða, segi ég, að komast hvorki meira né minna en á Köbenhavn. Ég ætla að verða skipstjórnarmaður og nú er að grípa gæsina meðan hún gefst. Vilji þér nú ekki gera svo vel að afskrá mig og láta lausa sjóferðabókina mína ? Ég kynni yður stóra þökk fyrir.
Kemur ekki til mála, segir hann eftir nokkar umhugsun. Ég sleppi yður ekki. Ráðningarsamningurinn. Sjólög. Ég laut höfði. Þetta var útrætt mál. Ég horfði á eftir Köbenhavn niður La Plata fljótið, tígulegu, fimmmöstruðu, og seglin voru eins og blómablöð, hvít blóm, risablóm. Það voru blóm dauðans. Köbenhavn kom aldrei til hafnar eftir þetta, hefur ekki sést síðan, ekkert til þess spurst. Thorhallsson tók mynd af skipinu þegar það sigldi niður fljótið. Mér er næst að halda að það sé síðasta myndin sem tekin var af skipinu. Ég á þá mynd.
Jæja Ísland (viðurnefni Ólafs á Emmu Mærsk), sagði Mortensen seinna, nú segði fátt af yður, ef ég hefði gert bón yðar.
Satt er það skipstjóri. En hinu má ekki gleyma að ekki verður feigum forðað né ófeigum í hel komið.“