22.11.2015 09:52
Togarinn Barðinn RE 274 strandar.
Að morgni 21. ágúst árið 1931 var togarinn Barðinn RE 274 að veiðum á miðju Sviðinu svokallaða, sem eru þekkt aflamið í Faxaflóa um 7 sjómílur vestur af Akranesi. Barðinn var fallegt skip og einn af stærstu togurum Íslendinga. "Feikn mikið og gott sjóskip, mannaíbúðir hinar vistlegustu", skrifaði Hallfreður Guðmundsson (f. 1896 - d. 1989) síðar hafnsögumaður á Akranesi í endurminningum sínum, en hann var bátsmaður á Barðanum 1927 - 1929. Þennan dag reyndi hins vegar lítt á sjóhæfni skipsins. Þó að sumri væri tekið að halla þá var blanka logn og glaða sólskin þennan dag. Siglingin Laust fyrir hádegi ákvað skipstjórinn að hætta veiðum og halda til Akraness. Trollið var híft um borð og mennirnir á vakt hófu að gera að aflanum. Ársæll Jóhannsson skipstjóri (f. 1893 - d. 1974) tók stefnuna á Akranes. Brátt sigldi togarinn á 7 - 8 sjómílna hraða með beina stefnu á suðurenda Akrafjalls. Ársæll skipstjóri hafði verið með skipið í tæpt ár. Hann var 37 ára gamall.
Barðinn, sokkinn til hálfs á Þjótnum. Myndin er sennilegast tekin daginn eftir strandið, árdegis 22. ágúst. ". . . er sokkinn niður að framan aftur að (brú), afturendinn uppí loftið", skrifaði Benedikt í Skuld í dagbók sína þennan dag. Ólafur Frímann Sigurðsson tók margar ljósmyndir á Akranesi á þessum árum. Þær hafa ómetanlegt heimildagildi á Akranesi í dag. Myndirnar af Barðanum á Þjótnum eru úr safni hans. Ljósm. Ó.F.S. /Ljósmyndasafn Akraness
Fyrir 10 árum
hafði hann lokið skipstjórnarstigi 3. stigs frá Stýrimannaskólanum í Reykjavík. Hann bjó nú í Reykjavík ásamt eiginkonu og þremur ungum börnum. Ársæll var einn í brú Barðans á siglingunni til Akraness. Út um glugga stýrishússins gat hann horft á karlana vinna á dekkinu. Þeir voru alls 19 um borð, en nú hafði Ársæll tekið þá ákvörðun að fjölga um einn í áhöfninni. Hann hafði hug á því að reyna frekar fyrir sér með afla á miðum sem hann þekkti lítið. Á Akranesi var hins vegar maður sem gat tekið það hlutverk að sér að leiðbeina yfirmönnum Barðans við veiðar á þessum slóðum. Slíkir menn voru kallaðir fiskilóðsar. Nú stóð til að sækja einn slíkan til Akraness áður en áfram yrði haldið. Þetta var Magnús Guðmundsson á Hólavöllum, síðar að Traðarbakka á Akranesi (f. 1891 d. 1956). Ársæll skipstjóri taldi sig sjálfsagt vita hvernig haga ætti innsiglingu til Akraness þegar komið væri að landi úr vestri þó hann væri lítt kunnugur á siglingaslóðum við Skipaskaga. Um borð var venjulegt sjókort "númer 260" yfir Faxaflóa sem menn notuðu við fiskveiðar. Ársæll sá þóástæðu til að rýna í það, en hélt sig við stýrið enda einn í brúnni. Þó að leiðsögubókin "Den islandske lods", sem innihélt upplýsingar um siglingaleiðir og hafnir við landið væri ekki til um borð, þá mundi Ársæll glöggt hvað í henni stóð um innsiglinguna til Akraness. Halda átti stefnu á suðurenda Akrafjalls þar til komið var í þá línu að Brautarholtskirkju bæri í rætur Esju "Esja Slige Affald" um kirkjuna. Þetta mundi hann. Þá átti að beygja og halda þessu merki sem bakmerki norður eftir þar til "gult hús kom upp fyrir rætur Akrafjalls". Eða eins og sagði í dönsku leiðsögubók
inni ekki "Akrafjall Nlige Affald til et kendeligt gult Hus". Já, hann mundi þetta alveg. Í þessu síðara merki átti að beygja inn á Krossvík og þar með var komið á leiðarenda. Þegar við þetta bættust aðstæður með afbragðs skyggni, blíðuveðri og að nú var rétt komið yfir háflóð fyrir einum og hálfum tíma, þá gat þetta vart verið auðveldara. En að sjálfsögðu var vissara að hafa varann á. Ársæll skipstjóri horfði ákaft til lands þegar nálgast tók Akranes. Þegar hann leit til vinstri gat hann séð út um bakborðsgluggana á stýrishúsinu hvar hvítmálaður vitinn á Suðurflösinni leið hjá. Akranesbær sást nú vel. Þar bjuggu um 1.300 manns.
Þarna sá Ársæll gult hús á bakkanum innan við þorpið. Þetta hlaut að vera húsið sem nefnt var í Den islandske lods. Ársæl rak ekki minni til að hafa heyrt að nein sker væru á siglingaleiðinni vestanvert á Krossvík en hann ákvað að hafa varann á sér varðandi dýpið svo skipið tæki örugglega ekki niðri við sjálfa ströndina. "Best að bíða þar til gula húsið ber ofar í rætur fjallsins áður en ég beygi í átt að Krossvíkinni. Þá verð ég þeim mun öruggari um dýpið sem húsið kemur lengra upp í fjallið áður en ég beygi inn á víkina", hugsaði hann. Það var liðinn rúmur klukkutími frá háflæði og því byrjað að falla út. Ársæll leit ekki á kompásinn, né heldur athugaði hann sjókort. Veðrið var svo gott og skyggnið frábært. Hann mundi glöggt hvaða leiðbeiningar stóðu í lóðsbókinni og efaðist ekki augnablik um að hann væri að sigla eftir réttum merkjum. Gula húsið blasti jú við honum. Þetta gat ekki verið einfaldara.
Klukkan 12:45, réttum þremur stundarfjórðungum eftir að Barðinn hóf siglinguna af Sviðinu til Akraness dundi ógæfan yfir. Skipið fékk skyndilega á sig mikið högg. Því fylgdi hávaði; brak og brestir áður en það stöðvaðist. Öllum dauðbrá um borð. Hvað hafði gerst? Skipið sat fast, þeir hlutu að hafa strandað. En á hverju? Mennirnir um borð vissu ekki af neinu skeri á þessum slóðum. En þeir voru strand, það var augljóst. Skipið sat fast. Ársæll skipstjóri gaf fyrirskipun um að senda loftskeyti til Reykjavíkur og biðja um hjálp til að draga skipið af skerinu. Það hélt áfram að falla út og skipið tók að halla. Klukkan 13:30 var hallinn orðinn svo mikill að Ársæll ákvað að láta áhöfnina fara í björgunarbáta.
Hann bað stýrimann og 1. vélstjóra að verða eftir með sér um borð í Barðanum. Karlarnir fóru í skipsbáta, en héldu sig í grennd við strandaðan togarann viðbúnir að taka yfirmenn sína með sér ef allt færi á versta veg og skipið sykki. Vélstjórinn og stýrimaðurinn fóru um skipið og leituðu leka. Þeir urðu ekki varir við að sjór væri kominn í skipið. Ársæll skipstjóri ákvað þá að hóa í karlana um borð í skipsbátunum. Þeim væri óhætt að koma aftur um borð. Áhöfnin ætlaði að freista þess að losa sjálf skipið af skerinu. En það hélt áfram að falla út og hallinn jókst stöðugt á skipinu. Klukkan 15:30 urðu þeir varir við að sjór var kominn í togarann. Dælur voru gangsettar en það gagnaðist lítið. Skipið lá nú þannig að framendinn hallaðist út
af skerinu niður á við. Afturendinn hallaði hins vegar upp eftir því sem lækkaði í sjó með útfallinu. Dælurnar voru staðsettar þannig að við þær náðu ekki sjónum sem safnaðist í framskipið við þessar aðstæður. Mennirnir gerðu sér grein fyrir því að þeir voru komnir í mjög hættulega klípu. Í örvæntingu reyndu þeir að tengja hjálparslöngu frá dælunum fram í skipið. En þetta stoðaði lítið. Klukkan 16:15 barst nýtt skeyti frá Barðanum til útgerðarinnar í Reykjavík. Nú væri stutt þar til sjór kæmist að ljósavélinni. Það þýddi að drepa þyrfti á henni. Þeir yrðu að fá hjálp. Beðið var um að togarinn Gyllir eða annað gufuskip kæmi til hjálpar. Karlarnir reyndu að ausa og dælurnar gengu án afláts. En allt kom fyrir ekki. Klukkan 16:45 neyddust vélstjórarnir til að drepa á ljósavélinni. Hún sló þá í sjó. Enn var ausið en klukkan 18:00 gáfust menn upp. Dælan var látin vera í gangi en Ársæll skipstjóri skipaði mönnum sínum að fara aftur í bátana. Sjálfur varð hann eftir um borð, og eins og í fyrra skiptið með stýrimanni og 1. vélstjóra. Eina vonin nú var að önnur skip kæmu og hjálpuðu til við að dæla úr Barðanum. Þeir sáu að dráttarbátur nálgaðist frá Reykjavík. Þetta var Magni. Nokkru lengra í burtu sáu þeir togara færast nær. Það hlaut að vera Gyllir. Magni lagðist upp að Barðanum klukkan rúmlega 19:00. Slöngum var strax komið yfir og dælur Magna hófu að pumpa sjónum úr togaranum. Gyllir kom skömmu síðar. Menn urðu ásáttir um að gera klárt til að reyna að draga Barðann lausan. Frá klukkan 20:00 var unnið að því að ganga frá dragstrengjum milli Barðans og Gyllis. Þeir voru lagðir út aftur af skut Barðans. Á meðan dældi Magni stöðugt. Loks
klukkan 23:35 reyndi Gyllir að kippa í Barðann. Þetta bar engan árangur. Togarinn haggaðist ekki. Mennirnir skynjuðu að baráttan var töpuð þegar þeir uppgötvuðu að sjór var tekinn að renna milli forlestar og afturlestar. Gyllir lét af tilraununum til að draga Barðann af skerinu. Togarinn hélt aftur til Reykjavíkur. Hér var ekkert frekar fyrir þá að gera. Ársæll og menn hans vissu nú að þeir höfðu steytt á skeri sem kallað var Þjótur. Þeir á Magna höfðu tjáð þeim að Barðinn hefði siglt á blindsker sem alla jafna sæist þegar bryti á því. En í þetta sinn hefði ekkert sést þar sem sjórinn var svo sléttur. Ársæll skipstjóri skynjaði að hann hafði gert hroðaleg mistök, en hann skildi ekki hvers vegna. Hann hélt sig hafa fylgt siglingaleiðbeiningum til hins ýtrasta. En nú var ekki mikill tími til að velta þessu fyrir sér. Magni hélt áfram að dæla sjó úr Barðanum þó þetta liti mjög illa út. Skipið seig stöðugt meir niður að framan eftir því sem yfirborð sjávar lækkaði með útfirinu. Allir menn um borð í Barðanum fóru yfir í Magna. Með sér tóku þeir allar sínar persónulegu pjönkur, föt og plögg. Akurnesingar höfðu að sjálfsögðu orðið varir við það úr landi hvað væri að gerast. Fréttin um að togari væri strandaður á Þjótnum fór eins og eldur í sinu um bæinn. Benedikt Tómasson skipstjóri í Skuld (f. 1897 - d. 1961) færði dagbækur samviskusamlega. Að kveldi þessa dags gefur að líta þessa færslu: "Föstudagur 21. ágúst 1931. Stilt og bjart veður. Togarinn Barðinn úr Reykjavík ætlaði að sækja mann hingað en fór á Þjótinn og stóð þar. Magni reyndi að ná honum en tókst ekki".
Akurnesingar lögðust til hvíldar um kvöldið en úti á Þjótnum hélt dramatíkin áfram. Klukkan var langt gengin í tvö um nóttina þegar hætt
var að dæla sjó úr skipinu. Það seig hratt á ógæfuhliðina. Barðinn var að renna af skerinu og sökkva. Klukkan þrjú um nóttina var framskip togarans komið í kaf alveg aftur að stjórnpalli. Skipstjórinn á Magna gaf upp alla von. Árla morguns, klukkan rúmlega sex, gaf hann skipun um að yfirgefa strandstaðinn og stefndi dráttarbátnum til Reykjavíkur. Um borð var öll áhöfn Barðans nema Ársæll skipstjóri, 1. vélstjóri og tveir hásetar. Síðar um morguninn gáfust þeir einnig upp. Engu yrði bjargað úr þessu. Akurnesingar höfðu að sjálfsögðu fylgst með úr landi og nokkrir þeirra haldið út til að fylgjast með atburðum. Klukkan rúmlega 10 litu Ársæll skipstjóri og menn hans Barðann augum í hinsta sinn og héldu siglandi til Reykjavíkur.
Barðinn var smíðaður í Englandi árið 1913. Togarinn var 415 brl., búinn 700 hestafla þriggja þjöppu gufuvél. Hingað til lands kom hann sumarið 1925 þegar útgerðarmenn á Þingeyri sem allir höfðu eftirnafnið Proppé keyptu hann og gáfu nafnið Clementína ÍS 450. Árið eftir var nafni skipsins breytt í Barðinn ÍS 450. Haustið 1929 var togarinn seldur til Reykjavíkur. Hélt hann áfram sama nafni en fékk einkennisstafina RE 274. Þessi kennimerki bar hann þegar hann steytti á Þjótnum 21. ágúst 1931. Ljósm.: www.snorrason.com
Hæstiréttur dæmdi Ársæl Jóhannsson skipstjóra fyrir brot á siglingalögum "yfirsjónir og hirðuleysi". Hann fékk 600 króna sekt eða 30 daga fangelsi ella, og var látinn greiða verjanda sínum málskostnað. Ársæll, sem hafði að baki fjögurra ára farsælan feril sem stýrimaður á togurum og þrjú ár sem skipstjóri bæði fyrir og eftir strandið, slapp hins vegar við að verða sviptur skipstjórnarréttindum. Ástæðan fyrir því var sú að réttilega þótti sannað að á löggiltum sjókortum þessa tíma "hefði verið gefin upp röng lýsing á ónafngreindu húsi sem innsiglingamerki á Krossvík, en lýsingin á heima við hús,
sem hægt er að miða í sama bakmerki sem hið rétta hús, Garðahús, skammt frá hinni réttu innsiglingaleið".
Með öðrum orðum; sú staðreynd að Skagamenn höfðu tekið sig til og málað prestsetrið að Görðum hvítt í stað þess að halda gula litnum hafði haft þær afleiðingar að Íslendingar töpuðu einum af sínum besta togara.
Heimild: Árbók Akurnesinga,Magnús Þór Hafsteinsson.
Skrifað af Þórhalli S Gjöveraa.
Flettingar í dag: 937
Gestir í dag: 50
Flettingar í gær: 1170
Gestir í gær: 69
Samtals flettingar: 720834
Samtals gestir: 53526
Tölur uppfærðar: 20.4.2024 13:42:54
