V.b. Særún SI 50

Nýlega var lokið smíði á vélbát á Siglufirði. Er það v.b. Særún SI 50. Eigendur Snorri Stefánsson verksmiðjustjóri og Vilhjálmur Hjartarson skrifstofustjóri, báðir á Siglufirði. Dráttarbraut Siglufjarðar framkvæmdi smíðina, en yfirsmiður var Gunnar Jósefsson. Eiginlega er báturinn byggður upp úr ca. 27 smálesta vélbát, að nafni "Mary", en hann hefur verið stækkaður og gjörbreytt svo mjög, að frekar er um nýsmíði en endurbyggingu að ræða. Við breytinguna var báturinn lengdur, bolur allur endurbættur og allt undir þilfari endurnýjað. Ennfremur var byggður á bátinn hvalbakur og stýrishús, og sett í hann ný vél, togvinda, legufæri o. fl. Að breytingunni lokinni reyndust aðalmál bátsins: Lengd 19.75 m., breidd 5.15 m., dýpt 2.26 m., stærð brúttó 50.75 smálestir, stærð nettó 21.10 smálestir. " Aðalvél bátsins er 165 hestafla Grey Marine díesel. Snúningshraði 2000, en "niðurgíruð" 1:4.4. Með 1600 snúningum eyðir vélin ca. 600 lítrum af olíu á sólarhring og er þá gangur bátsins ca. 9 sjómílur á vöku. Olíugeymar taka 5 1 /2 smálest. Í aftari hluta bátsins er þilfarið hækkað (hálfdekk) og er þar allstórt sporöskjulagað þilfarshús. Fremst í því er stýrishús og aftur úr því stjórnborðsmegin lítill leiðarreikningsklefi, en bakborðsmegin niðurgangur í vél og íbúð (káetu). Þar fyrir aftan er snoturt eldhús. Reykháfur vélarinnar liggur upp í gegn um stýrishúsið, en aftursiglan er hol og notuð sem reykháfur eldavélar. Undir bakka (hvalsbak) er salerni og nokkrir geymsluskápar, en auk þess er þar geymd varaskrúfa og legufæri, en af þeim hefir báturinn eitt "Patent-akkeri og tvö "stokk"-akkeri. Vistarverur skipshafnar eru undir þilfari að framan og aftan. Fremst er íbúð háseta og gengið þangað niður undir bakka. Eru þar lokrekkjur fyrir 8 manns, auk fataskápa, en hæglega má þó bæta við tveimur rekkjum ef þörf krefur. Að aftan er íbúð yfirmanna með 4 rekkjum. Er þaðan innangengt í vélarúm og upp í stýrishús eða eldhús. Báturinn er allur raflýstur. Báturinn er allur byggður úr eik og fyrirkomulag allt og frágangur sérstaklega snyrtilegt, enda ber allur báturinn þess greinilega merki, að allir aðilar hafa viljað gera hann sem bezt úr garði, og ekkert til hans sparað. 

Sjómannablaðið Víkingur. 3 tbl. 1 mars 1943.

Sandgerðingum hefur bætzt nýr bátur. Jón Garðar heitir hann, 120 lesta og úr stáli. Eigandi er Guðmundur Jónsson, útgerðarmaður á Rafnkelsstöðum. Báturinn ber nafn sonar Guðmundar, hins kunna og fengsæla skipstjóra, er fórst í janúar sl. með áhöfn sinni á vb. Rafnkeli. Jón Garðar er smíðaður í Zanndan í Hollandi og kom til Sandgerðis aðfaranótt sunnudags. Eggert Gíslason var skipstjóri á leiðinni heim. í bátnum er 500 hesta Kromhout vél. Hann er búinn öllum fullkomnustu öryggis og siglingatækjum, m.a. Decea radar og tveimur Simrad-dýptarmælum. Japönsk miðunarstöð af fullkomnustu gerð verður og sett í bátinn á næstunni. Heimferðin tók 5 sólarhringa og var ganghraði 10-11 mílur. Létu skipsmenn mjög vel af bátnum og töldu hann einn hinn glæsilegasta, sem landsmenn hefðu eignazt á undanförnum árum. Báturinn fer til hringnótaveiða innan skamms og veiður Sigurður Bjarnason, Sandgerði, skipstjóri.

Morgunblaðið. 6 desember 1960.


Áhöfnin á Jóni Garðari um borð í Hamravík KE 75 í Vestmannaeyjahöfn.     (C) Morgunblaðið.


Vélskipið Hamravík KE 75 í Vestmannaeyjahöfn.      (C) Snorri Snorrason.  Úr safni Atla Michelsen.

          Þriðja síldveiðiskipið sekkur
                       Mannbjörg 

   Jón Garðar lagðist á hliðina á siglingu                   og sökk á 7-10 mínútum

Vélskipið Jón Garðar úr Garði sökk um kl. 5 í gærmorgun er það var á siglingu 16 mílur SA af Hjörleifshöfða með síldarfarm áleiðis til Vestmannaeyja. Mannbjörg varð, en skipið sökk á 7-10 mínútum. Skipið var með fullar lestar síldar og um 100 tunnur á dekki. Vélskipið Hamravík var nærstatt og bjargaði áhöfninni af Jóni Garðari, 10 manns, og kom með hana til Vestmannaeyja í gær um kl. 12 á hádegi. Áhöfnin kom svo hingað til Reykjavíkur um kl. 3 síðdegis og hélt suður í Garð. Suðvestan bræla var, 5-6 vindstig, og fékk skipið á sig vindkviku, er lagði það á hliðina, svo það náði ekki að rétta sig við. Fréttaritari blaðsins í Vestmannaeyjum, Björn Guðmundsson, náði tali af skipsmönnum þar, ennfremur átti blaðamaður Mbl. stutt viðtal við skipstjórann á Jóni Garðari, Sigurð Brynjólfsson, er hann kom með áhöfn sinni hingað til Reykjavíkur. Nánari atvik slyssins eru sem hér segir:
Vélskipið Jón Garðar var að veiðum austur í Meðallandsbugt og hafði fengið gott kast, um 1.700 tunnur, að sögn skipstjóra. Úr því var háfað í fulla lest, sem tekur 900-950 tunnur og síðan var háfað um 100 tunnum á dekk. Afgangnum úr kastinu var hent. Lokið var að háfa og ganga frá um kl. 1.20 eftir miðnætti. Hélt þá skipið af stað áleiðis til Vestmannaeyja. Upp úr miðnættinu tók að vinda af suðvestri. Nokkur undiralda var. Allt gekk vel þar til klukkan laust fyrir 5 um nóttina að vindkvika lagði skipið á hliðina. Vindur stóð á bakborðsbóg skipsins. Jón Garðar var þá staddur um 16 mílur SA af Hjör leifshöfða. Þá var skipstjórinn, vélstjóri og einn háseti á vakt. Aðrir voru í hvílum. Sýnilegt var að skipinu myndi ekki takast að rétta sig við og sendi skipstjóri því út neyðarkall. Vélskipið Hamravík frá Keflavík var statt um tvær mílur frá, lítið eitt á undan, og höfðu skipstjórarnir haft samband sín á milli fyrr um nóttina.
Hamravík hafði orðið fyrir því óláni að hengilrífa nót sína, en hafði litla sem enga síld innanborðs. Áhöfnin á Jóni Garðari náði lausum báðum gúmmíbjörgunarbátum skipsins og blésust þeir upp þegar í stað. Komust skipsmenn allir í annan björgunarbátinn, flestir þó létt klæddir, matsveinninn á nærklæðum einum saman. Skipsmönnum ber saman um að ekki hafi liðið nema 7-10 mínútur frá því skipið lagðist á hliðina og þar til það var sokkið. Er skipið hallaðist kveiktu Þeir öll ljós og sáu þeir á Hamravíkinni því greinilega hvar Jón Garðar fór niður. Komu þeir á vettvang eftir að skipbrotsmenn höfðu verið nálega 10 mínútur í gúmmíbátnum. Náðu þeir á Hamravík skipbrotsmönnum skjótlega um borð og ennfremur náðu þeir báðum gúmmbátunum. Magnús Bergmann skipstjóri á Hamravík segist hafa heyrt neyðarkallið þegar í stað og greiðlega hefði gengið að finna skipbrotsmennina og ná þeim um borð. Sigurður Bryjólfsson skipstjóri á Jóni Garðari bað blaðið færa áhöfn Hamravíkur alúðarþakkir fyrir björgunina og góðan viðurgerning.
Sigurður Brynjólfsson hefir verið skipstjóri á Jóni Garðari frá því í haust, en áður hafði hann verið með mörg skip, næst áður Freyfaxa . Jón Garðar er stálbátur byggður í Hollandi 1960, 128 tonn að stærð . Talið var skipið hið liðlegasta veiðiskip og kvaðst Guðmundur Jónsson útgerðarmaður á Rafnkelsstöðum hafa keypt samskonar skip, jafn gamalt og eins að öllu leyti, vegna þess hve reynslan hefði verið góð á Jóni Garðari. Það skip ber nú nafnið Kristján Garðar, áður Gjafar frá Vestmannaeyjum. Jón Garðar hafði gefið góða raun á sumarsíldveiðum, aflaði s.l. sumar 22 þúsund tunnur og varð 5. skipið í flotanum. Sumarið áður fékk það 27 þúsund tunnur. Það hefir stundað vetrar síldveiðar allt frá því er það kom til landsins. Sigurður lét vel af Jóni Garðari sem sjóskipi. Aðspurður sagði hann skipið ekki hafa verið valt. Það hafði um 15 tonna blágrýtisballest í lest. Skipið hefði nú oltið undan krappri báru . Sjór hefði ekki verið verri en oft gerðist á þessum tíma á þessari sjóleið. Að vísu væri Þessi staður slæmur. Vindur hefði ekki verið nema 5-6 vindstig. Ekki gátu þeir skipsmenn gert sér neina grein fyrir hvað raunverulega orsakaði slysið, urðu ekki varir við að neitt bilaði, eða neinu hefði verið ábótavant. Skipið tók ekki sjó inn á dekk er aldan skall á því. Sjópróf munu hefjast út af máli þessu hjá sýslumanni Gullbringusýslu í dag. Í gær átti blaðið tal við skipstjórann á Rifsnesinu, Angantý Guðmundsson . Skip hans hafði orðið fyrir áfalli, fengið á sig sjóhnút og lagzt á hliðina og við það hafði nótina tekið út af bátapalli. Þetta skeði um kl. 6 í gærmorgun , eða um klukkustund eftir að Jón Garðar sökk. Rifsnesið var aðeins með litla síld innanborðs eða um 70 tunnur. Það var væntanlegt til Reykjavíkur í gærkvöldi. Mörg skip fengu stór köst í fyrrinótt, en sum urðu fyrir áföllum og rifu nætur sínar. Jón Garðar er þriðja síldveiðiskipið sem ferst á nokkrum dögum.

Morgunblaðið. 23 janúar 1964.

        Sökk við að draga annan                              bát til hafnar

Skömmu eftir miðnætti í fyrrinótt var vélbáturinn Vísir frá Grindavík staddur nokkuð út af Grindavík með vélbátinn Hilmi frá Keflavík í togi. Hafði Hilmir fengið kaðal í skrúfuna og var ósjálfbjarga. Nokkur sjór var og fékk Vísir á sig þrjá sjói ,allstóra og reyndi of mikið á sig við dráttinn. Kom svo mikill leki að honum að skipverjar urðu að yfirgefa hann. Óðinn kom von bráðar á vettvang og tók skipverja af Visi um borð, og Hilmi í tog og fór með hvort tveggja til Reykjavíkur. Kom hann þangað í gærkveldi.
Vísir var gamall bátur, smíðaður 1882, 13 smálestir að stærð. Slysavarnarfélagið varaði skip og báta er eiga leið um þessar slóðir við því, ef flakið af Vísi kynni enn að mara í sjávarborði.

Tíminn. 19 janúar 1951.

       Mótorskipið Aldan strandar                          við Arnarstapa

Undanfarið hefir mótorskipið Aldan úr Vestmannaeyjum, verið að herpinótaveiðum hjer fyrir vestan land Aðfaranótt miðvikudags var skipið statt norðvestur af Snæfellsnesi. Skall þá á norðan veður, svo skipið varð að halda undan veðrinu. Er það var statt undan Svörtuloftum, urðu skipverjar þess varir, að leki var kominn að skipinu. Jókst hann brátt svo mikið, að skipstjóri sá, að helsta ráðið væri að sigla skipinu á land. Ætlaði hann að sigla skipinu upp í sandfjöru í vík einni hjá Hellnum við Arnarstapa. Er komið var nálægt landi þar, ætluðu skipverjar að draga það að landi á skipsbátunum. En þetta mistókst, og rak skipið upp í kletta. Veður var þá dágott. Skipið er vátryggt hjá Sjóvátryggingarfjelagi Íslands. Sagði skipstjóri fjelaginu frá þessu í síma í gær, en Morgunblaðið hefir fengið frásögn þessa hjá forstjóra fjelagsins. Ætlaði skipstjóri að losa afla allan úr skipinu og reyna síðan að losa það úr stórgrýtinu og koma því upp í sandfjöruna. Skipstjóri er Þorvaldur Guðnason, alkunnur sjógarpur, en eigandi skipsins er Gísli Magnússon útgerðarmaður í Vestmannaeyjum. Skipið er 30-40 tonn netto, og er af þýskum uppruna. Það er byggt 1921 úr eik.
Segir forstjóri Sjóvátryggingafjelagsins, að víst væri um það, að ef hjer hefði verið björgunarskip, hefði Aldan komist hingað heilu og höldnu í dag.

Morgunblaðið. 25 nóvember 1927.

                Draupnir SI 62

Axel Jóhannsson hefir fengið nýjan vjelbát frá Danmörku, 17 smálestir með 50 hk. Tuxham vjel. Hann kostaði um 30 þús. kr.

Siglfirðingur. 13 maí 1931.

       M.b. Draupnir Í.S. 322 ferst

Föstudagskvöldið 12. febrúar fór v/b Draupnir frá Súðavík í fiskiróður og fórst með allri áhöfn. Lagði hann lóðir sínar 18-20 sjómílur undan Deild. Laugardaginn 13. febrúar gerði ofsaveður og urðu flestir bátar fyrir miklu veiðarfæratjóni og sumir svo þungum áföllum, að lán má heita að eigi hlauzt stórfelldara manntjón að. v/b Hjördís frá Ísafirði átti lóðir sínar nærri v/b Draupnir og var Draupnir að draga, er Hjördís hélt til lands. Eftir það hefir ekkert spurst til bátsins. Skipshöfn bátsins voru eftirtaldir menn, sem drukknað hafa allir á bezta aldursskeiði:
Guðmundur Hjálmarsson, skipstjóri, 28 ára, átti heimili í Súðavík. Eftirlifandi ekkja hans er Elísabet Sigurðardóttir, Péturssonar, Níelssonar frá Hnífsdal, og eitt barn þriggja ára. Foreldrar Guðmundar eru: Hjálmar Hjálmarsson fyrr bóndi í Hlíð í Álftafirði og kona hans María Rósinkransdóttir, bæði nú búsett á Ísafirði.
Einar Kristjánsson, vélstjóri, átti heimili í Árnesi í Súðavík, 36 ára. Eftirlifandi ekkja hans er Kristín Þórðardóttir og 3 börn á aldrinum 1-5 ára.
Janus Valdimarsson, 31 árs, átti heimili í Tröð í Álftafirði, var ógiftur og barnlaus en fyrirvinna aldraðrar móður sinnar, Sigríðar Albertsdóttur í Tröð.
Rögnvaldur Sveinbjörnsson frá Uppsölum í Seyðisfirði, 22 ára, ógiftur, sonur hjónanna Sveinbjarnar Rögnvaldssonar bónda og Kristínar Hálfdánardóttur á Uppsölum.
Sigurbjörn Guðmundsson frá Hrafnabjörgum í Laugardal í Ögurhreppi, 31 árs, ógiftur. Foreldrar hans látnir, en 5 systkini hans lifa hann.
Þrátt fyrir hið versta veður gerðu eftirlitsskipið Richard og allir stærstu fiskibátarnir frá Ísafirði, tveir bátar h/f Hugins og 4 bátar Samvinnufélagsins, mikla leit að m/b Draupnir. Hófst leitin jafn skjótt og unnt var og lauk ekki fyrr en á mánudaginn 15. febr. Að tilhlutun Slysavarnafélagsins tók einnig flugvél þátt í leitinni. En öll leitin varð þó árangurslaus um nokkra vitneskju um afdrif m/b Draupnis, sem líklegast er að farist hafi af þungum áföllum á heimleið sinni. Álftfirðingar hafa á seinustu 20 árum ekki farið varhluta af slíkum raunum. Á því tímabili hafa þeir misst 4 fiskibáta sína með samtals 17 mönnum. 1922 Tjald með 3 mönnum, 1930 Sæbjörn með 5 mönnum, 1938 Högna með fjórum mönnum og nú síðast Draupni með 5 mönnum. Er það mikið manntjón og eigna svo fámennu byggðarlagi að eiga á eigi lengri tíma á bak að sjá jafn stórum hóp úrvalsmanna sinna, flestra á bezta aldurskeiði, og fjórum skipum. Þrátt fyrir þessi þungu áföll hefir þó sjávarútgerð Áftfirðinga á þessu tímabii sízt orðið eftirbátur annara nágrannabyggðarlaga að framförum og góðum vexti.
M/b Draupnir var eign h/f Andvara í Súðavík, keyptur frá Siglufirði haustið 1940, traustur og góður vélbátur, 16 smál. að stærð, eikarbyggður í Danmörku haustið 1931.

Sjómannablaðið Víkingur. 3 tbl. 1 mars 1943.

            Strand og hrakningar

Snemma á síðastliðnu vori strandaði á Breiðamerkursandi í Skaftafellssýslu enskur botnvörpungur "Clyne Castle" og komust allir menn af. Voru þeir eftir ráðstöfun sýslumanns fluttir austur á Hornafjörð og þaðan sjóleiðis til Seyðisfjarðar. Tilraun var gerð, af björgunarskipinu "Geir", til þess að ná hinu strandaða skipi út, en hepnaðist eigi. Það var síðan keypt af nokkrum Austfirðingum og fl., er hafa verið við strandið í sumar við tilraunir að koma því á flot, sem einnig hefir mistekist. Síðan hafa þeir unnið úr því og flutt burt það, er fémætt var. Þar með var einnig vélasmiður Gissur Filippusson héðan úr Reykjavík. Fékk hann fyrir stuttu lítinn mótorbát af Austfjörðum, er var við strandstaðinn, til þess að flytja sig þaðan og út á Síðufjörur. Er þangað kom vildu bátsmenn, sem voru aðeins þrír, eigi setja hann á land, þar sem þeir óttuðust að þeir ef til vill kæmnst ekki út aftur. Fékk hann þá hjá þeim bátshorn, er þeir höfðu aftaní, til þess að fara einn í upp í fjörurnar og skolaði honum upp. Komst hann til bygða og er nú kominn hingað. En það er af mótorbátnum að segja, að hann lenti í mestu hrakningum, því að á skall stormur, er hann hélt austur, og kom hann eigi fram. Um sama leyti var hingað símað austan úr Skaftafellssýslu, til sýslumanns Gísla Sveinssonar alþingismanns, að mannlaus mótorbátur væri rekinn upp á Fossfjöru þar í sýslunni, tómur en lítið skemdur. Þótti þegar líklegt, að þetta væri austanbáturinn, og skömmu seinna fékk eigandi hans, Valdór Bóasson á Reyðarfirði, fregn um það símleiðis, að mennirnir væru komnir heilir á húfi til Englands, höfðu komist af í brezkan botnvörpung.

Ísafold. 15 september 1919.

           V.b. Eggert GK 521

Vjelbáturinn "Eggert" kom í gær frá Frederikssund í Danmörku. Báturinn er ca. 20 tonn að stærð og er byggður við Frederikssund Skibsværft. Eigandi bátsins er Gísli Eggertsson frá Kothúsum í Garði o. fl., og verður hann skipstjóri bátsins, sem ætlaður er til fiskiveiða hjer við flóann. Skipstjóri á bátnum frá Danmörku var Kristján Kristjánsson, sem var skipstjóri á m.k. Gotta í Grænlandsförinni síðastliðið sumar. Báturinn virðist vera mjög vandaður og reyndist góður í sjó að leggja, og fjekk þó talsvert slæmt veður, einkum þegar dró að Vestmannaeyjum. Báturinn var 11 daga frá Frededikssund, þar af lá hann einn sólarhring í Noregi, tvo í Færeyjum og eina nótt í Vestmannaeyjum.

Morgunblaðið. 27 febrúar 1930.

 Óttast um vjelbát með 7 mönnum

Mjög er óttast um afdrif vjelbátsins "Eggerts" frá Keflavík, sem fór í róður með reknet s.l. föstudag, en er ókominn að enn. Bátar og flugvjel hafa leitað bátsins, en árangurslaust. Sjö menn voru á "Eggert". "Eggert" réri frá Keflavík, s.l. föstudag í besta veðri. Lagði hann net sín um 16-18 sjómílur SSV af Garðskaga. Klukkan 10 á föstudagskvöld töluðu skipverjar á "Eggert" við menn af öðrum .bátum, er voru þarna á líkum slóðum, og var þá allt í lagi, enda veður ágætt. Klukkan 3 um nóttina hvessti skyndilega af suðri. Á sunnudagsmorgun var hafin leit að bátnum. Tóku þátt í þeirri leit varðskipið "Ægir" og 9 vjelbátar frá Keflavík. Einnig tók þátt í leitinni bresk flugvjel, en leitin bar engan árangur. Ýmislegt ofandekks úr bátnum hefir fundist í Garðssjó, svo sem hlerar og belgir, en báturinn gæti verið ofansjávar fyrir því.

Morgunblaðið. 26 nóvember 1940.

  Sjö menn fórust með vjelbátnum             "Eggert" frá Keflavík

Vjelbáturinn "Eggert" frá Keflavík. sem fór í róður s.l. föstudag, er nú talinn af og hafa farist með bátnum 7 ungir menn. "Eggert" var 22 smálestir að stærð, byggður í Frederikssund árið 1930 úr eik og furu og var talinn traust skip. Báturinn var með 64 ha. Tuxham vjel. Eigandi bátsins var Loftur Loftsson útgerðamaður. Á "Eggert" voru þessir menn:
Þorsteinn Eggertsson, formaður, 35 ára, kvæntur og átti tvö börn.
Gunnar Haraldsson, vjelstjóri, Skeggjastöðum, Garði, 23 ára, ókvæntur.
Jón Guðbrandsson, Reykjavík, 42 ára, ókvæntur.
Arnar Árnason, Lambakoti, Miðnesi, 22 ára, ókvæntur.
Eiríkur Guðmundsson, Keflavík, 32 ára, kvæntur og átti 1 barn.
Karl Celin, Keflavík, 27 ára, kvæntur, átti 2 börn.
Ragnar Einarsson, Haga, Miðnesi, 23 ára, ókvæntur.
Ekki er vitað með hvaða hætti báturnin hefir farist, en rekald úr honum hefir fundist í Garðssjó, á þeim slóðum, sem síðast varð vart við bátinn.

Morgunblaðið. 29 nóvember 1940.

        Nýr bátur til Hafnarfjarðar 

Nýr bátur kom til Hafnarfjarðar í gær frá Danmörku. Nefnist hann Hafnfirðingur, er 66 smálestir að stærð og eign hlutafélagsins "Stefnir" í Hafnarfirði. Guðjón Illugason var skipstjóri á bátnum hingað upp, en Eggert Kristjánsson mun taka við stjórn hans hér. Þetta er þriðji báturinn sem "Stefnir" h. f. kaupir í Danmörku, hinir heita Fram og Stefnir og eru báðir 66 smálestir.

Þjóðviljinn. 8 febrúar 1947.


Um borð í Hafnfirðingi GK 330.                                                                       Ljósmyndari óþekktur.


Hafnfirðingur GK 330 til hægri ásamt Fiskaskaga AK 47.                  Ljósmyndari óþekktur.

Dekkið á bátnum var þakið skothylkjum

  Tveir aldraðir sjómenn rifjuðu upp daginn þegar
 Hafnfirðingur GK 330 breyttist í léttvopnað herskip.

Þeir voru rúmlega tvítugir og hásetar á Hafnfirðingi GK 330 sem var einn af mörgum bátum á síldveiðum á Faxaflóanum. Notuð voru reknet og eins og oft áður voru háhyrningavöður til vandræða. Dýrin eru yfirleitt nokkur saman í vöðu eða hóp, þau elta síldina og tæta í sundur reknetin. Þórir Sigurjónsson og Gunnar Hallgrímsson í Vogum á Vatnsleysuströnd eru báðir komnir í land enda búnir að skila sínu á sjónum. En um miðjan sjötta áratuginn, þá minnir að þetta hafi verið árið 1954, voru þeir ungir menn og muna vel eftir tveim óvenjulegum gestum frá varnarliðinu. "Við vorum á Hafnfirðingi fram undir 1960, hann var smíðaður í Danmörku og listasjóskip. En maður var alveg skíthræddur, þetta var hálfgerð sjóorrusta og það var svo stutt á milli bátanna á miðunum þegar þeir voru að skjóta. Þeir skutu sumir rétt yfir næsta bát," segir Gunnar. Hann segir það hafa verið lán að enginn skyldi verða fyrir slysaskoti. "Ég vissi ekki alltaf hvort þetta voru Íslendingar eða Kanar að skjóta en kúlurnar voru fljúgandi út um allt." Skipin voru frá öllum helstu höfnum á svæðinu, úr Keflavík, Sandgerði, Hafnarfirði, Reykjavík og af Akranesi. "Við vorum aðallega á Miðnessjónum en líka á Jökuldjúpinu. Ég held að það hafi verið sendir tveir hermenn með hverjum bát og í flotanum hafa sennilega verið 70 til 80 skip. Þetta hafa því verið vel á annað hundrað hermenn," segir Þórir. Þeir segja að mikið hafi verið af háhyrningi um þetta leyti en nokkur áraskipti eru á því. "Við vorum átta manns á skipinu, einn í kapli og sjö að hrista úr netunum. Það voru 60 net í dræsunni.
Í sólskini vorum við glansandi fínir, eins og pallíettur í framan af síldarhreistrinu!" segir Þórir. Þegar lagt var upp í háhyrningaleiðangurinn var klukkan líklega fimm eða sex um morguninn. Einn skipverjanna gat bjargað sér vel í ensku svo að samskiptin voru í þokkalegu lagi en ekki vita þeir Þórir og Gunnar hvaðan úr Bandaríkjunum hermennirnir tveir voru. Hermennirnir virtust báðir algerlega óvanir sjónum, greinilega úr landhernum. Þeir voru í fullum herklæðum, klyfjaðir töskum og með hermannanesti, "súkkulaði og annað dót". Báðir voru með riffla og mikið af skotfærum. Annar riffillinn var öflugur og sjálfvirkur, búinn sjónauka, hinn nokkru minni. - En hvernig stóðu þeir sig? "Annar var nokkuð seigur," segja þeir. "Hann var allan tímann uppi og virtist vera spenntur fyrir þessu, hafa gaman af. Hinn varð strax sjóveikur, alveg fárveikur. Hann fór að vísu upp á dekk, fram á stefnið og lagðist þar niður með byssuna. En hann var fljótur niður aftur og líklega náði hann ekki að skjóta nokkru skoti. Þá fékk einn hásetanna byssuna hans lánaða og skaut eitthvað og líklega skaut einn háseti í viðbót. Þeir kunnu þó að standa ölduna, það var alveg á hreinu. Hinn var allan tímann uppi í brú með sinn riffil og skaut í allar áttir. Hann var harður af sér og skaut meira að segja í sundur einn eða tvo vanta hjá okkur! Dekkið við brúna var alveg þakið tómum skothylkjum, þau runnu til í veltingnum. Og þeir voru með nóg af skotfærum." - Fór á milli mála að ætlunin var að reyna að skjóta dýrin, menn ætluðu ekki bara að hræða þau? "Nei, það var alveg ljóst, menn ætluðu að drepa þau og við sáum blóð í sjónum eftir skothríðina. Þessi dýr ollu miklu tjóni, tættu í sundur netin og stundum var allt í henglum, það var nóg að gera á netaverkstæðunum. Einn skipstjórinn reyndi að hífa dauðan háhyrning upp úr sjónum með bómunni en hún brotnaði, þoldi alls ekki svona mikinn þunga. Þetta var eini dauði háhyrningurinn sem við sáum þennan dag."
Ekki vita þeir til þess að hermenn hafi verið sendir út með síldarbátum annars staðar en á Faxaflóa en muna eftir frásögnum af sprengjuárásunum sem síðar voru gerðar úr lofti á hvalina. - Hvert var upphafið að þessum aðgerðum? Rædduð þið skipverjarnir um þær og hvað fannst ykkur? "Við tókum þátt í þessu alveg af lífi og sál!" segir Gunnar og hlær. "Þetta voru skaðræðisskepnur hérna á miðunum. Þeim fór fjölgandi ár frá ári." Hann telur að skýringin geti verið að meira hafi verið af síld en áður og hvalir elti hana gjarnan, syndi í kringum torfurnar til að þétta þær áður en lagt er til atlögu. En hann efast um að drápin hafi haft umtalsverð áhrif, þau hafi ef til vill fækkað eitthvað dýrunum og fælt þau burt í svolítinn tíma en síðan hafi þau komið aftur. "Ég man að menn voru eitthvað að ræða um þetta á sínum tíma í talstöðvunum, að eitthvað þyrfti að gera í málinu," segir Þórir. "En það þurfti náttúrulega að fara í gegnum ríkisstjórnina þegar varnarliðið var beðið um aðstoð, annað var útilokað. Það voru engir hvalavinir um borð og ekkert spáð í það hvort það væri í lagi að fara svona með dýrin. Það var bara ákveðið að reyna að koma þessum skepnum burt, með öllum ráðum og ekkert reynt að fela það. Ég held að enginn hafi verið á móti þessu þá. En þetta var alvörumál á þessum tíma. Menn vildu losna við skepnurnar til þess að hægt væri að veiða síldina í friði fyrir þeim," segir Þórir að lokum.

Morgunblaðið. 21 september 2003.

              Nýir bátar á sjó

Síðari hluta vetrar árið 1938 var stofnað hér á Ísafirði hlutafélagið Njörður. Hlutverk þess skyldi vera að láta smíða vélbáta til fiskveiða og gera þá út héðan frá Ísafirði. Hluthafar í félaginu er margt þeirra manna hér í bænum, sem hafa föst laun hjá bænum eða fyrirtækjum hans, eða hjá Kaupfélagi Ísfirðinga. Þá eru hluthafar skipstjórar og vélstjórar á bátum félagsins og loksins nokkrir menn aðrir en þeir, sem þegar hefir verið um getið. Loks er Kaupfélagið hluthafi og ennfremur hafnarsjóður og bæjarsjóður. Stjórn félagsins skipa Guðmundur Gíslason Hagalín, Ketill Gruðmundsson, Grímur Kristgeirsson, Ólafur Magnússon og Eiríkur Einarsson. Ketill Guðmundsson er framkvæmdastjóri félagsins. Félagið samdi vorið 1938 við Bárð Tómasson skipaverkfræðing um smíði á fimm vélbátum. Skyldu þeir allir vera um 15 smálestir og allir eins að lagi og búnaði öllum. Í desember 1938 voru tveir af bátunum fullbúnir og byrjuðu róðra, en nú s.l. laugardagskvöld fóru hinir þrír á sjó í fyrsta skipti. Í öllum bátunum eru 40-45 hestafla June Munktel vélar. Bátar þeir, sem fullbúnir voru 1938, heita Ásdís og Sædís. Hinir, Bryndís, Hjördis og Valdís. Bátarnir eru allir eins, og þykja hin beztu og fríðustu skip. Skipstjórar á þeim eru:
Sigmundur Jóhannesson á Ásdisi,
Guðmundur Guðmundsson á Bryndísi,
Sigurvin Júlíusson á Hjördísi,
Pálmi Sveinsson á Sædísi og
Björgvin Pálsson á Valdísi.
Allt eru þetta ungir menn, sumir aðeins liðlega tvítugir. Engir höfðu þeir áður haft á hendi skipstjórn, en voru þaulvanir sjómenn og kunnir að dugnaði. Þeir tveir, sem nú þegar hafa stjórnað skipi í rúmlega eitt ár, hafa reynzt hinir farsælustu til forystu. Á bátunum eru samtals 45 menn, hið vaskasta lið. Þá er byrjað verður að salta afla bátanna, mun margt manna fá atvinnu við aðgerð, og auk þess verður svo allmikil vinna við verkun fiskjarins. Er þess að vænta, og Nirði og bátum hans vegni sem bezt.

Skutull. 1 tbl. 13 janúar 1940.

Hér eru 3 af 5 "dísunum" svonefndu í smíðum í Skipabraut Ísafjarðar, skipasmíðastöð Bárðar G. Tómassonar skipaverkfræðings á Torfunesi. Þetta voru nýsmíði stöðvarinnar nr. 12, 13 og 14. Frá vinstri eru skipin Hjördís, Bryndís og Valdís. Þeim var hleypt af stokkunum 27., 28. og 29. desember 1939. Árinu áður var Sædísi hleypt af stokkunum 9. nóvember, og Ásdísi 10. nóvember 1938. Á plankana, sem tengja saman skut skipanna, var letrað: "Íslensk skip fyrir íslenska sjómenn", og á plankann milli stefnanna: "Hollt es heima hvat".    (C) H.R.B.


Skipasmíðastöð Bárðar G Tómassonar á Torfunesi.                                                         (C) H.R.B.


                        "Dísirnar"

"Dísirnar" voru smíðaðar á Torfunesi á árunum 1938 og 1939 teiknaði og smíðaði Bárður G. Tómasson skipaverkfræðingur 5 fiskiskip um 15 brl. að stærð í skipasmíðastöð sinni á Torfunesi á Ísafirði fyrir útgerðarfélagið Njörð hf. á Ísafirði. Eitt þessara skipa var Hjördís. Fyrsti skipstjóri á Hjördísi, og á meðan hún var í eigu Njarðar hf., var Sigurvin Júlíusson, bróðir Ólafs Júlíussonar, sem var skipstjóri á ms. Sæbirni.
Hjördís hefur oft skipt um eigendur, en haldið nafni sínu alla tíð og verið mikið happaskip í þau rúm 50 ár sem hún hefur verið í notkun, en eins og kunnugt er sökk Hjördís KE 133 við Stafnes 23. mars síðastliðinn.
Þessi skip og önnur sem Bárður G. Tómasson smíðaði í stöð sinni á Ísafirði teiknaði hann á grundvelli þeirra staðla, sem hann samdi um smíði plankabyggðra tréskipa. Þessa staðla keypti atvinnumálaráðuneytið síðan af Bárði, og fól honum að semja íslenskar reglur um smíði tréskipa á grundvelli þeirrar reynslu, sem þegar hafði fengist af gerð og styrkleika þessara skipa við íslenskar aðstæður. Að grunni til eru þessar reglur ennþá í gildi. Vegna þessa verkefnis og annarra fyrir ráðuneytið, flutti Bárður G. Tómasson til Reykjavíkur á stríðsárunum, og seldi þá skipasmíðastöð sína Marsellíusi Bernharðssyni, en Eggert B. Lárusson, sem var yfirverkstjóri í skipasmíðastöð Bárðar á Torfunesi, hélt því starfi áfram eftir að Marsellíus hafði tekið við stöð Bárðar.
Árið 1943 lét Njörður hf. svo smíða sjöttu dísina, Jódísi ÍS 73, í skipasmíðastöð Marsellíusar Bernharðssonar, að mestu eftir sömu teikningum og fyrstu 5 "dísirnar", sem smíðaðar voru í stöð Bárðar, árin 1938 og 1939.

Morgunblaðið. 31 mars 1990.
Hjálmar R. Bárðarson.

       Ásgeirsverslunin á Ísafirði

Vorið 1852 fékk Ásgeir Ásgeirsson skipherra frá Rauðamýri í Inn-Djúpi útmælda lóð til verslunar í Miðkaupstaðnum á Ísafirði. Þar reisti hann sér íbúðarhús, sölubúð og vörugeymslur og hafði að auki fiskreita um eyrina þvera. Ásgeiri farnaðist höndlunin vel og verslunin óx jafnt og þétt. Hann átti fjögur þilskip sem hann hélt til veiða og aflann flutti hann sjálfur á markaði erlendis og seldi. Þegar á leið varð útflutningurinn svo mikill að Ásgeir ákvað að ráðast í smíði á skonnortu til flutninga milli landa. Hún hlaut nafnið S. Louise og var afhent árið 1872. Skonnorta þessi sigldi síðan með saltfisk til Miðjarðarhafslanda á hverju hausti, allt þar til hún týndist í hafi árið 1900. Ásgeir skipherra var ákafur stuðningsmaður Jóns Sigurðssonar og þjóðfrelsisbaráttunnar. Veitti hann Jóni ríflegan fjárstuðning og mun tíðum hafa sent honum matföng.
Ekki voru þeir þó alltaf sammála og gátu orðið snarpar sennur þegar þeir ræddu landshagi og sambandið við Dani. Ásgeir hikaði ekki við að segja Jóni til synda ef hann taldi ástæðu til en aldrei veiktist vinátta þeirra af þeim völdum. Ásgeir brást jafnan drengilega við þegar stjórnmálastarfi Jóns varð fjár vant þó að sjálfur kysi hann að halda sig til hlés. Þegar Ásgeir lést haustið 1877 var hann sagður langauðugastur íslenskra kaupmanna. Engu að síður varð Ásgeirsverslun ekki ýkja stór um hans daga, að minnsta kosti ekki í samanburði við það sem hún varð undir stjórn sonar hans, Ásgeirs Guðmundar Ásgeirssonar. 

Hæstikaupstaður um árið 1920.                                                             (C) Byggðasafn Vestfjarða.

Ásgeir yngri hafði verið hægri hönd föður síns við reksturinn um nokkurt skeið og tók við stjórninni 21 árs að aldri. Um líkt leyti kom til starfa við verslunina annar maður sem átti ekki síður eftir að hafa áhrif á vöxt hennar og viðgang. Það var Árni Jónsson faktor (verslunarstjóri), mágur Ásgeirs yngra, kvæntur Lovísu systur hans. Ásgeir G. Ásgeirsson var aðalforstjóri verslunarinnar og hafði aðsetur í Kaupmannahöfn en dvaldist á Ísafirði á sumrum. Árni stýrði hins vegar versluninni á Ísafirði, stjórnaði útgerð og fiskverkun og hafði yfirumsjón með útibúum eftir að þau voru sett á stofn. Fyrstu árin undir stjórn Ásgeirs yngra var verslunin rekin með sama sniði og áður eða fram til 1883. Þá andaðist Bendix Wilhelm Sass, kaupmaður í Neðstakaupstað, og Ásgeirsverslun keypti aðstöðuna þar. Við þessi kaup gerbreyttist staða fyrirtækisins til hins betra, ekki síst vegna reitaplássins sem fylgdi í kaupunum. Mjög var þá farið að sneyðast um pláss til saltfiskþurrkunar í Miðkaupstað.
Nú var hægt að auka útgerð og fiskverkun til muna. Neðstikaupstaður var gerður að miðstöð fiskverkunar og útgerðar Ásgeirsverslunar auk þess að vera afgreiðslustaður fyrir þungavöru á borð við kol, salt og timbur.


Fiskþurrkun í Neðstakaupstað árið 1910. Til hægri á myndinni eru Ásgeir G Ásgeirsson og J.M. Riis að fylgjast með vinnu fólksins.    (C) Byggðasafn Vestfjarða.

Hin eiginlega sölubúð var í Miðkaupstað og þar hjá var vínbúð verslunarinnar, kölluð Brennivínshornið. Hún var ein af örfáum sérverslunum landsins á þessum tíma. Þess má geta, að núna er vínbúð ÁTVR nánast á sama stað. Tímabilið frá 1885 og fram yfir aldamót var mesta blómaskeiðið í sögu Ásgeirsverslunar. Þá óx útgerð fyrirtækisins hraðast, útibú voru sett á stofn og fiskverkun og fiskútflutningur færðust mjög í aukana. Þilskipaflotinn hafði verið þrjú til fimm skip en upp úr 1885 lét Ásgeir smíða mörg 10-20 lesta skip sem hentuðu vel til handfæraveiða.
Þau voru frábrugðin venjulegum þilskipum að byggingarlagi og voru í daglegu tali kölluð Árnapungar í höfuðið á Árna faktor. Floti Ásgeirsverslunar var orðinn 16 þilskip árið 1893 en árið 1915 voru 12 þilskip eftir auk þess sem verslunin hafði eignast 5 vélbáta. Árið 1902 voru um 500 manns í vinnu hjá fyrirtækinu. Eftir að útibúum Ásgeirsverslunar fjölgaði jókst þörfin fyrir örugga flutninga um Ísafjarðardjúp. Árabátar og seglskip sem notuð höfðu verið til að flytja fisk útvegsbænda til verslunarinnar önnuðu því vart lengur.


Eyrin á Ísafirði um aldamótin 1900.                                              (C) Byggðasafn Vestfjarða.

Árið 1889 keypti Ásgeir þess vegna 36 lesta gufuskip, sem nefnt var Ásgeir litli í höfuðið á systursyni Ásgeirs. Þetta var fyrsta gufuskipið sem Íslendingar eignuðust. Ásgeiri litla var ætlað að sigla með varning um Djúp á vegum verslunarinnar. Með samningi við sýslunefnd var ákveðið að nota hann jafnframt til áætlunarferða um Djúpið auk ferða til Önundarfjarðar og Súgandafjarðar og norður í Grunnavík. Ásgeir litli var í þessum áætlunarferðum á hverju sumri til 1904 þegar annar bátur leysti hann af hólmi. Árið 1893 réðst Ásgeir í kaup á 849 lesta gufuskipi fyrir eiginn reikning. Skipið kom til Ísafjarðar næsta ár og var nefnt Á. Ásgeirsson eftir föður Ásgeirs yngra en var jafnan kallað Ásgeir stóri. Þetta var fyrsta gufuknúna millilandaskipið í eigu Íslendinga og flutti vörur til og frá versluninni og sigldi með saltfisk til Miðjarðarhafslanda á haustin. Sífellt vaxandi umsvif Ásgeirsverslunar urðu til þess að stofnuð voru útibú á Flateyri, Hesteyri og Arngerðareyri, í Höfn í Hornvík, í Bolungarvík og á Suðureyri. Að auki hafði verslunin fiskmóttöku víða um Djúp og Hornstrandir. Líkur hafa verið leiddar að því, að Ásgeirsverslun hafi á mektarárum sínum átt 10-15% alls saltfisks sem fluttur var frá Íslandi, miðað við verðmæti, og stundum mun meira. Saltfiskur var langmikilvægasta útflutningsafurð Íslendinga á þessum tíma og vafasamt að nokkurt annað fyrirtæki hafi í annan tíma átt eins mikla hlutdeild í heildarútflutningi þjóðarinnar.


Saltfiskur á reitunum í Miðkaupstað. Íbúðarhús Ásgeirs Ásgeirssonar skipherra til hægri og sölubúð Ásgeirsverslunar vinstra megin.   (C) Byggðasafn Vestfjarða.
  
Ásgeir kom einnig á fót hvalveiðistöð á Uppsalaeyri í Seyðisfirði í Djúpi í félagi við Norðmanninn Stixrud og gerðu þeir út tvo hvalveiðibáta. Þeir voru einnig sagðir eiga marmaranámu í Noregi en það er óstaðfest. Ásgeir G. Ásgeirsson varð bráðkvaddur í Danmörku árið 1912 og gekk dánarbúið þá óskipt til móður hans, frú Sigríðar Ásgeirsson. Verslunin var rekin áfram til ársins 1918 undir stjórn J. M. Riis, mágs Ásgeirs. Sigríður Ásgeirsson lést 1915 og ákváðu erfingjar hennar að selja fyrirtækið. Nokkur útibúanna voru seld kaupmönnum á svæðinu en Hinar sameinuðu íslensku verslanir keyptu meginhlutann. 30. nóvember 1918 var síðasti dagurinn í 66 ára sögu Ásgeirsverslunar. Fyrirtækið sem í upphafi tengdist Jóni Sigurðssyni og þjóðfrelsisbaráttunni sterkum böndum hætti þannig starfsemi daginn áður en Íslendingar fengu fullveldi.

Byggðasafn Vestfjarða.